Fálkinn - 26.11.1948, Qupperneq 4

4
FÁLKINN
Tíbet nútímans
Eftir Edwin Haward
Tí B E T er eitt stærsta land
veraldar. En það er ekki auð-
sagt hve stórt það er. Sumir
segja það vera 800.000 fermílur
enskar, en aðrir ekki nema 460
þús. Og íbúatalan er ýmist talin
fjórar eða þrjár milljónir og
stundum jafnvel ekki nema 800
þús. Þetta stafar af þvi að það
eru ýmsar skoðanir á því hvar
landamærin séu milli Tíbet og
Kína
í orði kveðnu er Tíbet hluti af
Kína. Meðan Kína var keisara-
dæmi var kínverskur umboðs-
maður keisarans búsettur í Lhasa,
höfuðborginni í Tíbet, en síðan
1912 hefir enginn kínverskur er-
indreki verið þar. Með samningi
sem gerður var 1914 viðurkenndi
Bretland sjálfstæði Tíbets, en þó
að Kínverjar tækju þátt í samn-
ingunum undirskrifuðu þeir ekki
skjalið, því að ekki náðist sam-
komulag um landamærin.
Tíbet er eina landið i heiminum,
sem er að öllu leyti undir klerka-
stjórn. Það eru sem sé Búdda-
munkarnir í Tibet, sem stjórna
landinu samkvæmt kerfi því er
Tsongkopa hinn mikli kom á á 14.
öld, og klaustrin eru miðstöðvar
umboðsveldisins. Lama heitir á-
bótinn í hverju klaustri, en æðst-
ur þeirra er Dalai Lama sem i aug-
um Búddatrúarmanna er Chen-
resi, guð miskunnseminnar, end-
urholdgaður og endurholdgast
jafnan á ný í hverjum æðsta-
presti. Hinn núverandi og 14.
Dalai Lama er ekki enn fullveðja,
því að hann var aðeins 4y2 árs
árs er hann tók við ríkinu árið
1940 í febrúar. Meðan hann er
ómyndugur er landinu stjórnað
af ríkisstjóra. Hann er ábóti í
Retingklaustri og aðeins 23 ára.
Tíbet er stundum kallað „þak
veraldarinnar," og er það síst
rangnefni. „Gólfið", sem liggur
upp að Himalayafjöllum norðan-
verðum er 17.000 fetum yfir sjó.
Það er því ekki kveifum hent að
búa í Tíbet, því að loftslagið er
kalt og þurrt og snögg umskipti
milli hita og kulda. Námurnar í
Tíbet fá að liggja óhreyfðar og
sannast að segja vita menn lítið
um hve mikið fé þar er fólgið i
jörðu, en samkvæmt lýsingum
manna, er þar hafa ferðast eru
hin ótrúlegustu auðæfi í jörðu í
landinu bak við Himalaya.
Sauðfénaðurinn í Tíbet er fræg-
ur um víða veröld og ullin ein
helsta útflutningsvara landsbúa,
en mest af henni er selt til Banda-
ríkjanna. Landið er ófrjótt en
helstu útflutningsvörur aðrar eru
ket, mjólk, ostur, salt og sódi.
Fólkið er léttlynt og góðlynt.
TIL ÞESS að komast til Tíbet
er best að fara til Calkutta og það-
an með járnbraut til Siliguri. —
Þaðan er hægt að komast 100
km. með bifreið til Gangtok, sem
er höfuðstaðúrinn í Sikkim, sem
er eina Búddatrúarríkið í Ind-
landi. Þar fær maður hesta og
ríður norður yfir Tsangpofljót, og
eftir 22 dagleiðir kemur maður til
Lhasa. Það er hérna , á „þaki ver-
aldar“, sem flestar stórárnar í
Asíu hafa upptök sín. Fyrst skal
telja Indus og árdrög þau sem í
hana renna. Þau mynda sér fastan
farveg í vestanverðu Tíbet. Ekki
langt frá þeim eru upptök Brama-
pútra, sem byrjar sína löngu leið
þarna og rennur lengi vel í vestur
uns hún Sveigir til suðurs og
myndar Gangesfljót og rennur inn
í Indland hjá Assam. Salween-
fljót í Burma og Yangtse í Kína
spretta líka upp á hásléttunni í
Tíbet, svo að þarna er vagga
flestra stóránna í Asíu.
Hvaða þýðingu getur Tíbet haft
fyrir Asíu eins og hún er eftir
stríðið? 1 seinni tið hefir heima-
stjórn landsins og svo hitt, að Kín-
verjar hafa haft öðrum hnöppum
að hneppa en að skipta sér af
Tíbet, orðið til þess að Tíbetbúar
hafa getað lifað án truflana úti í
frá. En Kína hefir alltaf sýnt á-
huga fyrir málefnum Tíbets og
lamarnir í Tíbet hafa jafnan haft
mikil áhrif á trúmálalíf Búdda-
trúarmanna í Tíbet.
Hinn 13. Dalai Lama, sem dó
árið 1933, hafði stjórnað Tíbet í
40 ár. Hann var fæddur 1876 og
tók við tigninni 1879. Eftir að
hann varð fullveðja valt á ýmsu
fyrir honum, hann var meira að
segja gerður útlægur og lifði land-
flótta um skeið, en á síðari stjórn-
arárum sínum komst hann í álit
og var talinn með duglegustu
stjórnendum, sem Kína hefir haft.
Hann gerði mikið til að efla sjálf-
stæði landsins og halda uppi rétti
þess.
Nú eiga Tíbetbúar í vök að verj-
ast og sjálfstæði þess stendur
höllum fæti. Hvort Tíbetbúum
tekst að halda því er undir því
komið hvort Dalai Lama fær góð-
an stuðning hjá landsbúum sjálf-
um, svo og því hvernig afstaða
verður gagnvart Tíbet. Það er
landinu happ, að það hefir fátt
að bjóða, sem ástæða er fyrir ná-
granna þess að ágirnast.
KLERKASTJÓRNIN, sem þjóð-
in býr við, hefir ýmsa kosti, en
hún hefir líka sína galla og
skuggahliðar. Munkarnir eru afar
afturhaldssamir og bannfæra nýj-
ungar sem snerta heilsuvernd og
almenna umönnun fyrir þeim sem
bágt eiga. Fólkinu fer öllu fremur
fækkandi en fjölgandi, Þetta staf-
ar eigi hvað síst af sjúkdómum,
sem hægt væri að halda í skefj-
um, ef þjóðin væri ekki fjandsam-
leg öllum læknavísindum nútím-
ans. I sumum greinum hafa þó
nýjungar getað rutt sér rúms.
Þannig hefir foss verið virkjaður
skammt frá Lhasa, svo að nú fá
bæjarbúar rafmagn. — Stöðvar-
stjórinn er Tíbetbúi, sem hefir
stundað nám við enskan háskóla.
Hann er jafnframt dómtúlkur í
Lhasa. Lhasa hefir einnig loft-
skeytasamband við stöð í Ind-
landi. En blöð eru engin í Tíbet
og það eru munkarnir og ábót-
arnir einir, sem ráða skoðunum
og fræðslu almennings.
í stjórninni (ráðuneytinu) sitja
fjórir ábótar og er sá elsti þeirra
formaður stjórnarinnar. En yfir
hana er settur forsætisráðherra,
er ekki tekur þátt í fundum ráðu-
neytisins, en gefur Dalai Lama
skýrslu um stjórnarstörfin. Ef um
utanríkismál og málefni klaustr-
anna er að ræða getur ríkisstjórn-
inn ráðfært sig við þingið sjáift
eða fengið álit þess. Stjórnin hefir
nokkra ritara í þjónustu sinni og
eru sumir þeirra leikmenn, en yfir
leitt má segja að klerkavaldið
yfirgnæfi gersamlega áhrif leik-
manna.
DALAI LAMA-stjórnskipunin er
sprottin upp af gömlum dularsið-
um Tíbetbúa. Arfgengið til ríkis-
erfða er bundið við klerkastéttina
en í sambandi við lama-valdið er
leitað véfrétta og ýmsir dulsiðir
ráða miklu um úrslitin. Þegar
Dalai Lama deyr reynir á inn-
blástur einhvers manns, sem get-
ur sagt til um hvaða ungbarn það
sé, sem andi hins látna Dalai
Lama hafi tekið sér bústað í. Þeg-
ar hinn 13. Lalai Lama dó árið
1933 vor ábótarnir og ráðuneytið
afarlengi að finna arftakann. En
tveimur árum síðar kom ríkis-
stjórinn að heilögu vatni fyrir
suðaustan Lhasa. Sextíu árum áð-
ur hafði heimkynni hins 13. Dalai
Lama sést eins og í spegli á vatn-
inu. Nú sá ríkisstjórnin einhverja
kynlega bókstafi speglast í vatns-
fletinum, ennfrefnur þriggja hæða
klausturbyggingu með gullnu þaki
turkislitum hellum og veg, sem
liðaðist austur á bóginn. En and-
spænis klaustrinu stóð lítið hús,
með einkennilegu þakskeggi. Sýn-
in var ráðin á þá leið, að hinn nýi
Dalai Lama væri fæddur og að
fæðingarstaðurinn væri í kín-
versku héraði fyrir suðaustan
Konorvatn. Önnur teikn voru líka
ráðin og leiðangrar gerðir út til
þess að leita hinn nýja Dalai Lama
uppi. Sendu þeir allt sem frétt-
næmt þótti með hraðboðum til
Lhasa jafnóðum.
Við hlið Dalai Lama stendur
annar háttsettur lama, sem sé sá,
sem í Kína gengur undir nafninu
Panchen Lama og er í klaustrinu
í Tashi. Nú er þetta embætti
mannlaust líka, því að Panchen
Lama dó í útlegð 1937. Það er
sagt að áður en hann dó hafi hann
átt að vera að tala við þrjá drengi,
og einn þeirra gæti vel verið sá,
sem leiðangrarnir frá Lhasa voru
að leita að til að gera að Dalai
Lama. Eftir tvær misheppnaðar
tilraunir komst leiðangurinn að
klaustri einu og andspænis því var
hús, sem líktist því, sem spegil-
myndin hafði sést af í vatninu
helga. Þar var barn sem hafði
fæðst árið 1935 og voru nú próf-
aðir á því ýmsir hlutir, sem Dalai
Lama hafði átt og áhrif þeirra á
barnið voru eins og þau áttu að
vera! Og nú var stjórninni í Tíbet
tilkynnt að hinn rétti Dalai Lama
væri fundinn.
I þessa dularfullu sögu blandað-
is tækni nútímans. Stjórnin notaði
sem sé útvarpið til þess að koma
boðum til leiðangursins um að
koma með drenginn til Lhasa til
þess að láta rannsaka hann nán-
ar. En það leið heilt ár þangað
til leiðangurinn gat haldið heim-'
leiðis aftur.
Ilinn 20. september 1939 rann
upp sá dagur, á stað sem nefnd-
ur er „gæfuhornið", að forsætis-
ráðherranrí í Tíbet gat afhent for-
manni leiðangursins hvítan silki-
borða sem tákn þess að leiðangur-
inn hafði heppnast. Barnið var
flutt í múldýrajötu og kom til
Tíbet 8. október' og fékk viður-
kenningu sem hinn rétti arftaki
Dalai Lama og settur í höllina
„Gullni garðurinn" eftir að farið
hafði verið með hann í klaustur
til þess að framkvæma ýmsar
heigunarathafnir á honum.
HVER VAR svo þessi erfingi að
dularfyllsta hásæti veraldarinn-
ar? Hann hét Phamo Dhomoup.
Hann átti eldri bróður, sem þegar