Fálkinn - 26.11.1948, Page 6

6
FÁLKINN
Hver fann Vesturheim?
Eftir dr. Jón Dúason
Oft heyrum við í íslenskum blöðum
sagt frá þvi, að Columbus hafi fundið
Vesturlieim, og mikið má það vera, ef
þetta er ekki kennt í íslenskum skól-
um lika — eftir dönskum móð! Það
er auðvitað fullkomin fjarstæða, að
Coiumbus hafi fundið Ameríku. Hún
var á lians dögum svo kunn, að liún
var i Suður- og Vestur-Evrópu talin
vera Asía. Raunvísindalegri þekkingu
á fjarlægð austurstrandar Asíu,
mældri með stjörnuturnum Araba og
auk þess á svo og svo margra daga
lestagandi, sem einnig var nákvæmt
mál, er kastað fyrir borð, vegna raun-
vérulegrar þekkingar á fjarlægðinni
frá Evrópu yfir að austurströnd geysi-
mikils meginlands, er lilaut að vera
Asía. Siglingarnar frá Norðurlöndum
til Grænlands lögðust ekki niður fyrr
en í byrjun 16. aldar, að hagstæð
verslun við fiskimenn við Markland
og Bjarney (Newfoundland) olli þvi,
að Norðurlandaeinokunin varð ósam-
keppnisfær. Við höfum sannsögulegar
upplýsingar um siglingasamband við
Grænland 1491, ca. 1493 og ca. 1494
og raunar einnig 1490 og 1492. En
Grænlendingar héldu siglingasam-
bandi sínu við Ameríku við fram á
18. öld. Fram til þess tíma voru tré-
skip þeirra (eða brot úr þeim) að reka
við ísland og að skila iifandi mönn-
um á hafjökum upp að strönd Skot-
lands. Eitt skipið var tekið á hafinu
með lifandi mönnum í og flutt til
Frakklands 1506.
Aðrir fávitar segja að Leifur Eiríks-
son hafi fundið Ameríku. Það stend-
ur þó ekki í nokkurri fornri heimild,
heldur segir í Þorfinns sögu, að Leifur
„hitti á lönd, þau, er hann vissi áðr
enga von til“ þ. e. á Vínland. En i
Grænlendinga sögu, að hann hafi
keypt kaupskip Bjarna Herjólfsson-
ar og farið í fjárafla og landkönnunar-
ferð til landa þeirra, sem Bjarni hafi
fundið og allt suður til Vinlands. En
þetta hlýtur að gerast minnst 15 árum
eftir, að Bjarni Herjólfsson var búinn
að finna Ameríku, en fundur Vinlands
var 14 árum síðar, ef Leifur rakst á
Vínland á heimleið árið 1000, þannig
undir öllum kringumstæðum löngu
eftir, að allir bæir á Grænlandi liöfðu
að meiru eða minnu leyti verið hús-
aðir af viði úr löndum þeim, er Bjarni
liafði fundið, að við teljum víst.
Setjum svo að Leifur hafi rekist á
Vínland árið 1000, samt var hann ekki
finnandi Ameríku, því að Vínland er
Vesturheimur fyrir sunnan St. Lawr-
enceflóann. En Bjarney (Newfound-
land), Markland (Labrador) og Hellu-
land (Baffinsland) fann Bjarni Herj-
ólfsson árið 986, og þar með megin-
land Ameríku. En hann er hinn fyrsti
livíti maður er hefir Vesturheim aug-
um litið, svo sögur fari af. En Leif
getum við kallað fyrsta finnanda þess
liluta . Ameríku, er Vínland nefnist,
og þó bera lieimildir þess vott, að
aðrir íslendingar voru komnir þang-
að á undan honum, höfðu slegið þar
sjálfsáð hveiti og gert sér þar korn-
hjálm úr tré. En kornlijálmur var
skýli, sem korn var stakkað undir.
En hver var svo Bjarni Herjólfsson,
er fyrstur hvítra manna fann Vestur-
heim? Hann var frændi Ingólfs land-
námsmanns og allsherjargoðanna í
Reykjavík. Grænlendinga saga segir
svo af honum og ferðum hans.
„Herjúlfur var Bárðarson, Herjúlfs-
sonar. Hann var frændi Ingólfs land-
námsmanns. Þeim Herjúlfi (eldra) gaf
Ingólfur land á milli Vogs og Reykja-
ness. Herjúlfr (yngri) bjó fyrst á
Drepstokki. Þorgerður hét kona hans,
en Bjarni son þeirra, og hinn efni-
legasti maður. Hann fýstist utan þeg-
ar á unga aldri. Varð honum gott
bæði til fjár og mannvirðingar, og
var sinn vetur hvort utan lands eður
með föður sinum. Brátt átti Bjarni
skip í förum. Og hinn síðasta vetur,
er hann var í Noregi, þá brá Herjólfur
til Grænlands með Eiríki, og hrá búi
sínu, og nam Herjólfsnes á Grænlandi
og var mest virtur maður á Grænlandi
annar en Eríkur rauði, er kannað
hafði Grænland 982-85 (en ekki fundið
það) og gengist fyrir landnámsför út
þangað 986.
Sumarið 986 kom Bjarni Herjúlfs-
son skipi sínu á Eyrar (þ. e. Eyrar-
bakka), er faðir hans hafði brott siglt
um vorið. Þau tíðindi þóttu Bjarna
mikil, og vildi eigi bera af skipi sínu.
Þá spurðu hásetar lians, hvat er liann
bærist fyrir. En hann svarar, að hann
ætlar að halda siðvenju sinni og þiggja
að föður sínum veturvist: og vil ég
halda skipinu til Grænlands, ef þér
viljið mér fylgd veita. Allir kváðust
hans ráðum fylgja vilja. Þá mælti
Bjarni: Óviturleg mun þykja vor ferð,
þar sem engi vor hefir komið í Græn-
landshaf. En þó halda þeir nú i haf,
þegar þeir voru búnir, og sigldu þrjá
daga, þar til er landið var vatnað.
En þá tók af byrinn og lagði á norræn-
ur og þokur, og vissu þeir eigi hvert
að þeir fóru, og skipti það mörgum
dægrum. Eftir það sáu þeir sól, og
máttu þá deila áttir. Vinda nú segl
og sigla þetta dægur, áður þeir sáu
land, og ræddu um með sér, hvaða
land þetta mundi vera, en Bjarni
kveðst hyggja, að það mundi eigi
Grænland. Þeir spyrja hvort liann vilji
sigla að þessu landi eður eigi. Það
er mitt ráð, að sigla i nánd við land-
ið, segir hann, og svo gera þeir, og
sáu það brátt, að landið var fjöllótt
og skógi vaxið, og smáar hæðir á
landinu (þ. e. Newfoundland), og létu
landið á bakborða, og létu skaut horfa
á land. Síðan sigldu þeir tvö dægur,
áður þeir sáu land annað. Þeir spyrja
hvort Bjarni ætlaði það enn Græn-
land, hann kvaðst eigi heldur ætla
þetta Grænland en hið fyrra: Þvi at
jöklar eru mjög miklir sagðir á Græn-
landi. Þeir nálguðust brátt þetta land,
og sáu það vera slétt land og víði vax-
ið (Markland = Labrador norðan við
Newfoundland). Þá tók af byr fyrir
þeim. Ræddu hásetar það, að þeim
þótti það ráð að taka það land, en
Bjarni vill það eigi. Þeir þóttust bæði
þurfa við og vatn. Af öngvu er þér því
ábyrgir ,scgir Bjarni. En þó fékk hann
af þvi nokkuð ámæli af hásetum sín-
um. Hann bað þá vinda segl, og svo
var gert, og settu framstafn frá landi,
og sigldu í haf útsynnings byr þrjú
dægur og sáu þá land liið þriðja. En
það land var liátt og fjöllótt og jökull
á. Þeir spyrja þá, ef Bjarni vildi að
landi láta þar, en hann kveðst eigi það
vilja: Því að mér list þetta land ó-
gagnvænlegt. Nú lægja þeir eigi segl
sitt, lialda með landinu fram og sáu,
að það var eyland. Settu enn stafn við
því landi, og liéldu í liaf hinn sama
byr en veður óx í hönd, og bað Bjarni
þá svipta og eigi sigla meira, en bæði
dygði vel skipi þeirra og reiða. Sigldu
nú fjögur dægur. Þá sáu þeir land ið
fjórða. Þá spurðu þeir Bjarna hvort
hann ætlaði þetta vera Grænland eður
eigi. Bjarni svarar: Þetta er líkast þvi
er mér sagt frá Grænlandi, og hér
munum vér að landi halda. Svo gera
þeir, og taka land undir einhverju
nesi að kveldi dags, og var þar bátur
á nesinu. En þar bjó Herjólfur faðir
Bjarna á því nesi, og af því hefir nesið
nafn tekið og er siðan kallað Herjúlfs-
nes. Fór Bjarni nú til föður síns, og
hættir nú siglingum, og er með föður
sínum meðan Herjólfur lifði, og síðan
bjó liann þar eftir föður sinn.“
Síðasta landið í Ameríku, sem Bjarni
fann ógagnvænlegt eyland, hátt og
fjöllótt og jökull á og næst fyrir vest-
an Grænland er Baffinsland (Hellu-
land). Vel má vera, að á fjórurn dægr-
um liafi mátt sigla i hröðum byr frá
Hellulandi til Herjólfsness, en þá
verður vindur að ganga til norðlægr-
ar áttar er undir Grænland kom. Telja
má víst, eða mjög líklegt, að Bjarni
hafi vitað um dvalarstað föður síns
á Grænlandi. Bæði er Iíklegt, að eitt-
hvað hafi verið samþykkt um þetta,
áður en landnámsmennirnir fóru til
Grænlands, og svo má telja víst, að
nokkur af landnámsskipunum hafi
strax farið aftur til íslands að sækja
fleira búfé og sitthvað eina, er frum-
býlingarnir þurftu að fá m. a. fleira
fólk o. s. frv.
Sagan um landafundi Bjarna er liin
trúverðuglegasta af Vínlandssögunum,
þótt allar séu þær sannar.
„Það er nú þessu næst,“ segir Græn-
lendinga saga, „að Bjarni Herjúlfsson
kom utan af Grænlandi á fund Eiriks
jarls, og tók jarl við honum vel. Sagði
Bjarni frá ferðum sinum, en hann
hafði lönd séð og þótti mönnum hann
liafa verið óforvitinn, er liann hafði
ekki að segja af þeim löndum, og fékk
liann af því nokkuð ámæli. Bjarni
gerðist liirðmaður jarls, og fór út til
Grænlands um sumarið eftir. Var nú
inikil umræða um landaleitan.“ —
Framhald sögunnar er það, að Leifur
Eiríksson fór á fund Bjarna og kaupir
hafskip hans til Vinlandsferðar, því
að svo stórt skip var ekki til i Bratta-
hlið.
í sæför þessari unnu Bjarni og föru-
nautar hans þrefalt afrek. 1) Þeir
höfðu unnið meira þrekvirki í sjó-
mennsku og hafsigling en nokkur
maður annarr, fyrir þeirra daga. 2)
Þeir höfðu fundið nýja heimsálfu, og
3) Þeir liöfðu rifið niður heimsmynd
Ásatrúarmanna. Slíkt var í frásögur
færandi. Þetta allt er auglýst við
liirð Eiríks jarls í Noregi og gert
alheimi kunnugt. Það eitt meðal ann-
ars gerir það að verkum, að sagan um
sigling og landafund Bjarna verður
ekki rengd.
Bjarni var drengskaparmaður. Hann
gekk ekki í lið með erlendum kon-
ungi gegn þjóð sinni. Hann seldi sig
ekki i þjónustu hinnar óþjóðlegu
kristni gegn hinni þjóðlegu menningu
og siðgæðishumgmyndum þjóðar sinn-
ar. Hann gerðist ekki níðingur neins
þess, er honum bar sem góðum drerig
að vernda, enda var sú skapgerð rik
í hugum frænda hans. Hann bar lirein-
an skjöld. Og laun hans urðu eftir
því. Fyrir afrek sitt hlaut hann níðið
eitt. Afrek hans gat þó ekki gleymst,
Framhald á bls. 11.
H raðfrysti h ús
33 Útvegum og smíðum öll nauð-
synleg tæki fyrir hraðfrystihús.
31 2-þrepa frystivélar
33 1-þreps-----------
J; hraðfrystitæki
j 3 ísframleiðslutæki
♦ flutningsbönd
3 3 þvottavélar.
3! Umboðsmenn fyrir hinar lands-
33 kunnu ATLAS-vélar.
H.F. HAMAR
REYKJAVÍK
Símn.: Hamar. Sími: 1695 (4 lín.)