Fálkinn - 18.01.1961, Blaðsíða 30

jörð og nóttin löng. Lið Karls hafði
náð nokkrum útvirkjum og hann sjálf-
ur tekið þátt í atlögunum. Nú var ver-
ið að grafa hlaupagrafir að virkismúr-
unum. Norðmenn hengdu á hverju
kvöldi hálmbindi. vætt í tjöru, á virkis-
múrana, og kveiktu í, svo að Svíar gætu
ekki laumazt inn að virkinu í myrkri.
Og skothríð var haldið uppi frá virk-
inu til að tefja fyrir graftarmönnum.
Karl át miðdegisverð með foringjum
sínum sunnudaginn 30. nóv. 1718. Hann
bjó í litlu, norsku húsi, sem Svíar höfðu
tekið. Hafði hann fyrr um daginn verið
viðstaddur herguðsþjónustu og var í
nýjum einkennisbúningi: reiðstígvélum,
bláum brókum, bláum frakka með gul-
um hornum og kraga og gyltum hnöpp-
um, með þríhyrnuhatt og stóra gula
hanzka, sem náðu upp á handleggina,
og stóra kápu á herðunum. Eftir borð-
haldið kvaddi hann liðsforingjana og
reið út að gröfunum, til að sjá hvernig
verkinu miðaði áfram. Einhver kurr
hafði verið í liðinu um morguninn.
Nokkrir liðsforingjar vorumeð honum
þarna, allir útlendir. Karl hafði liðsfor-
ingja víðsvegar úr Evrópu. Annar þeirra
tveggja, sem fór með konungi alla leið
að gröfunum, hefur sagt frá atburðin-
um, sem gerðist þetta kvöld. Hann segist
hafa verið sendur heim á herstöðina
eftir sjúkrabörum. Þegar þangað kom,
heyrði hann sænskan foringja spyrja
í myrkrinu: „Er konungurinn dáinn?“
og skildi sögumaður ekki hvernig hann
færi að vita þetta. Það var líkast og
menn hefðu átt von á að konungurinn
dæi þetta kvöld. Líka spannst sú saga
meðal Svía, að konungurinn hefði ekki
verið skotinn með kúlu heldur silfur-
hnappi. Kúlan, sem fannst, er silfur-
hnappur, og vísindlegar rannsóknir hafa
sýnt, að konungurinn var ekki skotinn
með blýkúlu.
Konungur fór af baki er að gröfun-
um kom, og gekk ofan í þær. Þar hitti
hann sænska undirforingja og sagði þeim
að koma með sér. En þegar innar dró
í gröfina, sagði hann þeim að bíða, og
fór svo einn inn í gröf, sem grafin hafði
verið 2 dögum áður. Fór hann svo upp
á grafarbarminn og settist Þar, studdi
hönd undir kinn og horfði á virkið.
Foringjarnir báðu hann um að koma í
skjól niður í gröfina, en hann gegndi
því ekki. Einn þeirra, Sicré, fór þá burt.
Rétt á eftir heyrði hann hljóð, „eins
og þegar steinn dettur í sand eða fingr-
um er smellt“. Og höfuð konungs seig
niður á bringu.
Enginn þeirra næstu hljóp til hans,
en einn fór til sænsku foringjanna, sem
stóðu fjær og biðu, og bað þá um að
sækja börur. Þeir skildu hvernig komið
var, og sóttu börurnar. Voru þeir
klukkutíma að þessu, en enginn hafði
farið til konungs á meðan. Það var ekki
fyrr en börurnar komu, sem þeir sáu
með vissu, að konungurinn var dáinn.
Hann var lagður á börurnar og þeir
settu hárkollu og hatt á höfuðið á hon-
um til að fela sárið. En allir vissu þó
30 FALKINN
'hvað gerzt hafði. Hann var fluttur í
höllina og dó þar um nóttina. Læknir
hans rannsakaði líkið. Kúla hafði bor-
að gat á höfuðskelina vinstra megin,
undir hattbarðinu að aftan og komið
út aftur á gagnauganu.
Sicré hershöfðingi var sendur til
Stokkhólms til að segja fréttina. Stríð-
inu var lokið. Fréttin barst til Thorden-
skjolds, sem lá undir Svíaströnd, og
hann létti þegar akkerum og sigldi flot-
anum til Kaupmannahafnar, og þótt
hann kæmi þangað um miðja nótt.heimt-
aði hann að fá að tala við Friðrik kon-
ung tafarlaust. Konungur hlustaði á og
hét Tordenskjold nýrri tign, ef fréttin
reyndist sönn. Og hún reyndist sönn!
Síðustu herferð Karls var lokið!
Sænski herinn hélt heim, sænska stór-
veldistímabilið var á enda. En nú kom
upp margur kvittur. Fólk staðhæfði að
Karl hefði ekki fallið í stríði heldur
verið myrtur af sínum eigin mönnum.
Um þetta hefur verið deilt í 200 ár. Og
niðurstöðurnar eru óglöggar. Foringjarn-
ir, sem nærstaddir voru, urðu ekki sam-
mála. Sicré á að hafa sagt í óráði nokkru
síðar: „Það var ég, sem skaut Karl kon-
ung!“ Hann var sendur úr landi síðar,
en einkennilegt er, að hann var vottur
að einvíginu, sem Tordenskjold féll í.
Kista Karls hefur verið opnuð marg-
sinnis. Sögusagnirnar um að hann hafi
verið skotinn frá hægri hlið, hafa verið
hraktar. Hann var skotinn frá vinstri
— og þeim megin var Sicré. Færið var
um tíu metrar. Kúlan var 11 millimetr-
ar, en sú hlaupvídd á byssum var ekki
til í norska hernum, en sumir sænskir
foringjar notuðu hana. Fleira bendir til
þess að Karl hafi verið drepinn af sín-
um eigin mönnurn. Sænskur sagnfræð-
ingur telur sannað, að kúlan hafi fund-
izt. Og margt hefur verið skrifað um
þetta.
Ævisaga Karls XII. er ævintýri. Sey-
tján ára piltur þeysir fram og vinnur
sigur eftir sigur. Karl var gáfaður. —
Smakkaði aldrei vín. Gekk oftast í ein-
kennisbúningi. Kvæntist aldrei — lifði
fyrir stríð og stjórnmál.
En hann hafði krafizt of mikils af
Svíum. Landið hafði ekki við að leggja
til hermenn, hergögn og peninga í 20
ár. Bandamenn Karls brugðust honum
og herforingjar hans líka. Og konung-
urinn kunni sér ekki hóf. Það var full
ástæða til að binda endi á ævintýrið
mikla, úr því að hann gat það ekki
sjálfur.
Kúlan, sem fannst, er geymd í Var-
berg. Við Friðriksstein er minnismerki,
þar sem Karl féll. Einkennisbúningur-
inn, sem hann var í þegar hann dó, er
til sýnis í Stockholms Livrustkammer og
kistan hans í Riddarahólmskirkju, á-
samt gunnfánum, er hann tók. En per-
sónan sjálf er áhrifameiri en allt þetta.
í hans daga þótti frægð sú mest að drepa
sem flesta. Karl XII. dó ekki mínútu of
snemma, þó hann væri einn merkileg-
asti og ævintýralegasti konungur, sem
lifað hefur á Norðurlöndum.
KRISTJAN
FÓTALAUSI -
Frh. af bls. 9
Kristján var styggur í tali og komst
þá oft hnyttilega að orði.
Eitt sinn var í ráði að hann flyttist
að Mýri. Spurði þá einhver, hvort hann
hlakkaði ekki til dvalarinnar þar. Karl
svaraði með drynjandi rödd:
Ég hlakka ekki fyrr en ég smakka.
Kristján var mikill matmaður og
gegndi furðu hve miklu hann torgaði.
Eitt sinn, er rætt var um mat og fæðu-
tegundir, sagði hann:
Aldrei hefur mér orðið bumbult af
neinum mat nema arnarkjöti og hrossa-
floti við.
Sagt var, að Kristján væri svo næm-
ur í fíngrastúfunum, að hann gæti tek-
ið upp með þeim nál af gólfi. Einnig
er sagt, að hann gæti fest höndunum
upp um bita og „barið hrúta“, sem
kallað var. Þótti þetta sérstætt um svo
farlama mann.
Kristján var ekki frýnilegur, ef hann
reiddist, enda munu fáir hafa orðið til
að sýna honum hrekki; þó gat slíkt
komið fyrir. Þegar hann var eitt sinn
á Stóruvöllum, var þar í heimili Þor-
grímur nokkur Laxdal, sonur Gríms
bóksala á Akureyri. Hann var stríðinn
og mesti skelmir. Eitt sinn gekk Krist-
ján þarfinda sinna utanhúss, sem oftar.
Veitti Þorgrímur honum þá eftirför,
réðist að honum þegar verst stóð á
og hugðist fella hann á bak aftur. Auðn-
aðist Kristjáni þó að ná til hans, og
neytti hann þá handleggjanna ótæpi-
lega, hélt Þorgrími föstum, tókst að
leggj a hann undir og tók á honum óblíð-
um tökum. Veittist Þorgrímur ekki að
karli eftir það.
Vinnumenn á Stóruvöllum fræddu
Kristján um að jörðin væri hnöttótt.
Við því brást hann illa og hélt þá vera
að gera skop að sér. Loks spurði hann:
Því er þá kyrr mjólkin í trogunum,
vatnið í fötunum og hlandið í kopp-
unum?
Stundum kom það fyrir, þegar Krist-
ján var aldraður orðinn, að hann virt-
ist bljúgur. Lét hann þá í veðri vaka
að ófarir sínar allar væru refsing frá
guði fyrir ósvífni sína fyrr á árum.
Hann heyrðist og stöku sinnum biðja
fyrir sér.
★
Kristján var síðast á Sigurðarstöðum
í Bárðardal; þá bjó þar Jón Jónsson
frá Baldursheimi. Þar andaðist þessi
hrakti maður fjörgamall 1887.
Segja má, að þá fyrst hafi lokið hríð-
arferli hans á Dimmafjallgarði.