Fálkinn


Fálkinn - 25.04.1962, Blaðsíða 6

Fálkinn - 25.04.1962, Blaðsíða 6
H lilifií-Si \t MOBY DICK VARD OGÆFA HÖFO Hinn 28. september árið 1891 dó gamall og velþokkaður tollvörður í New York. Lát hans vakti enga athygli. Einstaka blað minntist hans þó með mjög stuttri grein í smáletursdálkun- um, en annars gaf enginn láti hans gaum. Heimsblöðin létu ekki rita minn- ingargreinar um hann. Samt var þessi ókunni, gamli tollvörður, sem sýslað hafði við skriftir um árabil, einn mesti rithöfundur Bandaríkjanna. Hann hafði ekki ætíð verið staðfastur em- bættismaður, sem rækti sitt starf af dæmafárri stundvísi og heiðarleika. Fæstir hefðu getað greint, að bak við hljóðláta og virðulega grímu embættis- mannsins leyndist maður, sem eitt sinn hafði verið ungur, svartskeggjaður ævintýramaður, er siglt hafði fyrir Horn í ofsastormi og sungið í kapp við vindinn, staðið upp í mastri á skítug- um hvalveiðibát og legið í hvítum sandi á Suðurhafsey og horft á innfæddar meyjar dansa trúardansa af kynlegum þokka, löngu áður en þessar Suður- hafseyjar urðu paradís ferðamanna. Sízt hefði nokkurn grunað, að þessi heiðvirði tollvörður hefði nokkurn tíma orðið að flýja lög og rétt þess lands, sem hann þjónaði nú af sam- vizkusemi. Auðveldara hefði ef til vill verið að geta sér til, að hann hefði við ritstörf fengizt, enda þótt þrjátíu ár væru liðin síðan hann lét nokkuð frá sér fara á þeim vettvangi og fjörutíu ár væru liðin síðan nokkur maður gaf ritverkum hans gaum. Tollvörðurinn hafði á unga aldri ritað eina mestu og áhrifaríkustu skáldsögu heimsbókmenntanna, en því miður varð það ekki uppgötvað fyrr en allmörgum árum eftir dauða hans. Þá gáfu menn skáldsögu hans At aftur og aftur, rituðu bækur um söguna og 6 FÁLKINN bókmenntagildi hennar, sneru henni í leikrit og óperu, og kvikmynd var gerð um hana. Tollverðinum var jafnað til mestu skálda heimsbókmennt- anna, menn gerðu samanburð á honum og Dostojefski, Balzac, Flaubert og Tolstoj. Þessi hljóðláti rithöfundur í hópi bandarískra skálda, sem hafði sætt sig við svo ömurleg örlög, var enginn annar en Herman Melville og hinni miklu skáldsögu hans Moby Dick hefur oft verið líkt við Odiseifskviðu. Hóm- ers. Enda þótt það sé kaldhæðnislegt, var það einmitt þessi saga, sem batt enda á rithöfundarferil hans. Flestir gagnrýnendur steinþögðu um hana, er hún kom út árið 1851. Öld seinna er hún álitin vera ein af mestu skáldsögum, sem nokkru sinni hafa verið skrifaðar í Bandaríkjunum. Ef til vill er þetta merkasta sagan um sjómannalíf, er rituð hefir verið og fyrirmynd sagna þeirra Josephs Conrad og Jacks Lon- don. Herman Melville fór ekki á sjóinn af fúsum vilja. Fátæki neyddi hann til þess. Hann var örsnauður, ungur mað- ur, en í æsku hafði hann búið við auð og allsnægtir. Faðir hans hafði verið vellríkur kaupmaður í Nýju Jórvík, en varð gjaldþrota og dó skömmu síðar, eða árið 1832. Þá var Herr/ian 13 ára gamall. Móðirin sat uppi með stóran barnahóp. Þeim varð hún að sjá fyrir með því að betla hjá auðugum ættingj- um, en þá kallaði Melville seinna ,,að- alhluthaí‘ana“ eins og til að lýsa því betur, hvernig hann hefur verið þeim háður. Fjölskyldan bjó, þegar faðirinn dó, í Albany, höfuðborg í New York fylki, sem var að verða mikilvæg iðn- aðarmiðstöð, þegar Melville var að al- ast upp. En það var samt einhvver frumbyggjablær yfir bænum, en sá andi þekkist nú hvergi nema í sögum Coopers. Þarna átti Herman Melville heima í nokkur gleðileg ár í æsku sinni. Eldri bróðir hans, sem var sextán ára gam- all, hafði tekið að sér að sjá um fjöl- skylduna, eftir að faðirinn dó, og varð, þótt ungur væri, brátt athafnasamur skinnakaupmaður. En 1837 varð hann einnig gjaldþrota og það hafði í för með sér, að fjölskyldan varð að flýja brott frá Albany til Lansingburgh, lít- ils bæjar upp með Hudson fljóti, þar sem frú Melville og dæturnar unnu fyrir fjölskyldunni með saumaskap. Herman leitaðist við að fá stöðu sem landmælingamaður, en það var allt til einskis, því að „aðalhluthafarnir“ neyddu hann til þess að fara til Nýju Jórvíkur og taka starfi á verzlunarskipi, sem átti að fara frá Nýju Jórvík til Li- verpool. Þetta var fyrsta ferð Melville yfir Atlantshaf. f bókum hans kennir mikilla áhrifa

x

Fálkinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.