Fálkinn - 04.10.1965, Blaðsíða 10

mmmmm
AÐ ræða um móðurmálið í blöðum
er víst sama og að nefna snöru í
hengds manns húsi, því að blaðamenn
eru bornir þeim sökum að þeir virði
hvorki málið ná málfiæðingana, og má
ekki á milli sjá hvort er meiri yfirsjón.
En það má misþyrma tungunni á
margan hátt, ekki bara með því að
kunna ekki að koma orðum sæmilega á
blað. Hún er auðvitað aðallega til þess
að tala hana, og þess vegna er ekki
síður aðgætandi hvernig hún er borin
fram og flutt.
Útlendingar sem hlýða á íslenzku
talaða, en skilja hana ekki, segja að
hún sé fagurt mál, blæbrigðaríkt og
hreimsterkt. Vitaskuld lætur hún öðru
vísi í eyrum þeirra en okkar sem er-
um börn hennar.
Fólk fær stundum áminningar um að
gæta sin á því að temja sér ekki rang-
an framburð, en á hitt er sjaldnar
minnzt að menn skuli vara sig á linum
og atfylgislausum framburði þar sem
sum hljóð hverfa að hálfu eða öllu niður
í kok og koma þaðan aldrei aftur.
Annað atriði er enn sjaldgæfara að
ræða. Það er sá sönglanda framburður
sem stundum heyrist í útvarpi og eink-
um er bundinn við íþróttafrásagnir og
tal um dægurlagamúsík. Virðist þar
hver apa eftir öðrum einhvern afkára-
legan stígandi og hnígandi sönghreim
sem er bæði tilgerðarlegur og fjarri eðli
íslenzkrar tungu.
Þessa sneið skulu þeir taka sem eiga,
og mættu þeir gera sér ljóst að hreimur
eða tónn eðlilegs íslenzks framburðar
fer eftir eðli og áherzlum frásagnar-
innar, en er ekki fyrirfram tilbúinn
lagstúfur sem raulaður er án afiáts allan
lésturinn á enda.
Þá virðist nú bera nokkuð á penpíu-
legum væluröddum. íslenzkan er sterkt
mál og gerir minna til þótt raddir séu
ljótar. en þær séu aumingjalegar.
Það er annars skemmtilegt rannsókn-
arefni hvernig einstaklingurinn lýsir
sér með því hvernig hann hagar tali
sínu og beitir röddinni. Auðvitað lýsir
hann sér bezt í því sem hann tekur
ekki eftir sjálfur. Þá er óhægara fyr-
ir hann að látast.
Ég minnist frá æskudögum bónda
nokkurs sem var lágvaxinn, samanrek-
inn og hvass á brún. Hann var afskap-
lega fastmæltur og notaði þungar á-
herzlur, þurfti ekki mörg orð og skild-
ist þó vel öll hans meining. Hann not-
aði oft orðatiltækið: ,,Já, beint það“.
Og það var líka flest beint í fari þessa
manns. Mundi þá ekki líka vera eitt-
hvað bogið og lint í fari hinna sem að-
eins tæpa á orðunum og fleyta sér á
hundavaði yfir heilar setningar?
Að kunna að nota málið er að kunna
að hugsa. Frjó hugsun leiðir af sér
frjótt mál og auðugt að blæbrigðum.
Forfeður okkar leyfðu sér að vissu
leyti fremur en við þann munað að
hugsa. Þess vegna varð málið auðugt.
Sjóndeildarhringur þeirra var auðvitað
miklu þrengri, að mestu bundinn við
dalinn og fjörðinn, í hæsta lagi við
landið — og Brazilía, þar sem kaffið
óx, var þá ekki nær en tunglið er nú
í hugum manna.
En forfeður okkar undu sér við að
hugsa í fásinninu, höfðu klukkustund-
um sanpn engan að tala við. Þeir
glímdu við þær þrautir orðanna að
koma skýrri hugsun fyrir í stuðluðu
og rímuðu máli. Sú dægradvöl varð að
Ijúfum leik sem nam þá á brott úr ein-
manaleikanum. Hugsunin fékk eðlilegt
starf, skýrðist og skerptist, og á þessari
sífelldu viðleitni og glímu við tunguna
lærðu þeir að skilja hana og æfðust
í að notfæra sér fjölbreytni hennar og
sveigjanleik.
Hraðinn er í dag versti óvinur þess
sem við köllum gott mál. Hraðinn tæl-
ir menn til hroðvirkni, hugsunin verð-
ur ekki nógu skýr og vill ruglast, og
fyrir bragðið verður orðavalið óvandað
og handahófskennt.
Þetta á við um alla. En blaðamenn
fá manna mest að kenna á því, því að
þeim gefst naumast tóm til að hugsa
nokkra hugsun nema einu sinni. Hún
verður því að vera eins og hún kom
fyrst. Og svo les allur landslýður og
hneykslast á málfarinu.
En sannleikurinn er sá að þeir sem
út á setja eru sjálfir ekki færir um að
fara sómasamlega með mál á þeim hraða
sem nauðsynlegur er fyrir fréttamenn.
Og ástæðan er ekki sú að þeir séu ekki
nógu vel að sér í málinu, og ekki held-
ur að þeir kunni ekki nógu vel að birta
í orðum það sem þeir hugsa. Það staf-
ar beinlínis af því að áður en málið
getur verið gott þarf hugsunin að vera
skýr og hún er oft ekki skýr bara
vegna þess að heilmikið af forsendum
vantar, drættir myndarinnar sem frétt-
in lýsir eru óljósir, eða blaðamannin-
um gefst ekki tóm til að hafa allt efnið
skýrt í huga áður en hann hefur frá-
sögnina.
Eitt af því sem mundi bæta málið
á blöðunum mest er að gera kröfur til
blaðamanna um víðtæka þekkingu á
sögu, landafræði og almennum málum.
Slík þekking gerir menn færa um að
skilja og skýra fra. Og snjallir málfræð-
ingar mundu gera lítið betur en blaða-
inenn gera nú ef þeir hefðu ekkert fram
yfir þá annað en málþekkinguna. S. H.
i stjörnurnar
Kæri Astró.
Mig langar mjög mikið að vita eitthvað um framtíðina.
Ég hef svo mikla kvíða- og óttatilfinningu, og er hrædd við
að vera ein. Kemst cg yfir þetta með tímanum? Hvernig
verður með ferðalög og utanlandsferðir? Hvenær giftist ég og
á ég eftir að eignast mörg börn? Ég hef um tíma verið með
manni, sem fæddur er í júlí. Heldur þú að það verði eitthvað
meira hjá okkur?
Með fyrirfram þökk.
Viktoría Björg.
Svar til Viktoríu:
Það kemur mjög greinilega
fram í stjörnukorti þínu þessi
mikla óttatilfinning. Við hana
10 FÁLKINN
er nokkuð erfitt að glíma en
sannarlega þess virði að reyna
það og með tímanum muntu
geta komizt yfir þetta. Sérstak-
lega þegar þú eignast sjálf
börn þá skaltu fyrir alla muni
reyna að uppræta alla óttatil-
finningu hjá þeim, og það mun
um leið hjálpa þér til að komast
yfir þina erfiðleika. Ég held að
foreldrar reyni alls ekki nógu
mikið að uppræta ótta og kvíða-
tilfinningu hjá börnum sinum
strax og hennar verður vart.
Það er hætt við að þér mundi
ekki líða vel ef þú værir gift
manni sem drekkur. Maðurinn,
sem þú nefndir í bréfi þínu er
á flestan hátt mjög ólíkur þér,
en það er ýmislegt, sem bendir
til að þið gætuð orðið hvort
öðru til gagns. Þú ert sterkust
í hinum svokölluðu jarðmerkj-
um en hann í eldmerkjum,
þannig að þú hefur það sem
hann vantar og hann það sem
þig skortir. Hann hallast að
þér vegna þess styrks, sem þú
hefur. Þrátt fyrir allan þinn
ótta og kvíða þá ert þú traust
og. sterk þegar á reynir. Ég
býst við að þú giftist fremur
seint, ekki vegna þess að þér
ekki bjóðist tækifæri, heldur
vegna þess að þú hefur mikinn
metnað í sambandi við giftingu
og makaval. Að eðlisfari ertu
nokkuð gagnrýnin, og það get-
ur valdið misskilningi hjá vin-
um þínum.
Þú munt að öllum líkindum
eignast fremur fá börn, en þó
fer það nokkuð eftir því hvert
merki er á fimmta húsi eigin-
manns þíns. Heimilislífið yfir-
leitt mun hafa mikið aðdrátt-
arafl fyrir þig og þú hefur mik-
inn metnað varðandi fjölskyldu
þina og heimili. Þú átt eftir að
ferðast til útlanda og hafa
mikla ánægju af, en þú skalt
samt vera varkár þegar þú vel-
ur þér ferðafélaga, því þú verð-
ur að geta treyst þeim, sem þú
ferðast með, annars e.r hætt við
að þeir kunni að spilla ánægj-
unni fyrir þér. Þetta ár og það
næsta mun á einhvern hgtt
valda þér vonbrigðum en eftir
það muntu sjá hlutina í skýr-
ara' Ijósi.