Fréttablaðið - 08.10.2009, Blaðsíða 30

30 8. október 2009 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Hjörleifur Stefánsson skrifar
um skipulag miðbæjarins
Ágæta borgarstjórn!Þetta bréf sendi ég ykkur
í von um að það opni augu ykkar
fyrir mistökum sem hafa átt sér
stað í skipulagsmálum gömlu
hverfa Reykjavíkur í marga ára-
tugi og mikilvægt er að linni.
Í upphafi voru þetta alls engin
mistök. Það er auðvitað vel þekkt saga að margt
sem byrjar sem hugmynd um framfarir getur smám
saman orðið dragbítur.
Þannig er það í þessu tilviki sem hér um ræðir og
verður það rakið allt til bæjarbrunans mikla árið 1915
þegar mörg hús í miðbænum brunnu. Menn trúðu
þá að nauðsynlegt væri að útrýma timburhúsum og
byggja bæinn frá grunni úr stórum steinsteypuhús-
um. Þessi framtíðarsýn bæjarstjórnar, sem skjalfest
var með skipulaginu 1927, varð grundvöllur að verð-
mati á viðkomandi eign. Lóð með litlu húsi gekk eftir
þetta kaupum og sölum sem byggingarlóð. Á þessum
tíma efaðist enginn um að þetta væri skynsamleg ráð-
stöfun og samfélaginu fyrir bestu.
Árið 1963 var samþykkt nýtt skipulag fyrir Reykja-
vík sem áfram hvíldi á þeirri meginforsendu að
bæinn skyldi endurbyggja úr steinsteypu en því til
viðbótar kom nú sú reginfirra sem sprottin var af
rótum módernismans, að sögulegir byggingarstílar
væru lítils virði ef ekki beinlínis fyrirlitlegir.
Svipaðar hugmyndir voru nánast allsráðandi um
Evrópu á þessum tíma. Fljótlega tók almenningur þó
að átta sig á því sem var að gerast. Fjöldahreyfingar
risu gegn þeirri fyrirætlan skipulagsfræðinga og
arkitekta að eyða sögulegum kjörnum borganna til
þess að endurbyggja þær eftir mjög einstrengings-
legri hugmyndafræði.
Þetta gerðist líka hér í Reykjavík. Smám saman
opnuðust augu almennings og þar með líka stjórn-
málamanna fyrir því að í sögulegri vídd borgarinnar
og margbreytileika væru fólgin ómetanleg gildi sem
væru sameign samfélagsins.
Nú er svo komið að fáir ef einhverjir andmæla því
að sögulegir kjarnar miðborga eru mikilvægari en
allt annað í borgarumhverfinu. Maðurinn er hugsandi
tilfinningavera og einfaldlega þannig gerður að
hann laðast að umhverfi sem þrungið er sögulegri
merkingu.
Skipulagsmál byggðar eru á forræði sveitarstjórna
og þeim ber að endurskoða skipulag eftir því sem
þörf krefur. Sú kvöð er auðvitað sprottin af þeirri
nauðsyn að endurmeta fyrri ákvarðanir með hliðsjón
af breytingum á gildismati samfélagsins.
Þá er ég kominn að því að orða mistökin – hengja
bjölluna á köttinn:
Fram til þessa hefur borgarstjórn Reykjavíkur
kosið að líta svo á að henni beri að bæta lóðareig-
endum þann hugsanlega fjárhagslega skaða sem
þeir kunna að verða fyrir ef samþykktu skipulagi er
breytt á þann veg að minna megi byggja á viðkom-
andi lóð en áður var heimilað. Þarna liggja mistökin
sem ég nefndi í upphafi. Þetta er kjarni málsins.
Mistökin eru fólgin í því að borgarstjórn hefur til
þessa litið svo á að henni beri að bæta lóðaeigendum
að verðmat lóða þeirra lækkar þegar deiliskipulagi er
breytt þannig að minna megi byggja á lóðum þeirra
en áður. Þetta er í raun og veru fráleitt.
Þetta er í raun og veru jafn fráleitt og sú staðreynd
sem við höfum orðið vitni að þegar eigendur fyrir-
tækja hirða gróða þegar svo ber undir en samfélagið
er látið bera tapið þegar illa fer.
Aukinn byggingarréttur er í raun og veru aðeins
ávísun á aukin verðmæti ef byggingarrétturinn er
nýttur. Hann merkir von um ágóða sem rætist ef
byggt er stærra hús og það selt. Sá lóðareigandi sem
ekki kýs að notfæra sér þennan rétt meðan hann
er fyrir hendi verður að sætta sig við að byggingar-
rétturinn sé skertur ef borgarstjórn telur samfélags-
lega nauðsyn bera til þess.
Þetta er í sjálfu sér auðskilið og fellur vel að
almennum hugmyndum um nauðsyn þess að hagur
almennings á að ráða mótun samfélags okkar en jafn-
framt eiga einstaklingar að njóta réttlætis og eignar-
réttinn ber að virða. Það er mótun hins samfélagslega
umhverfis borgarinnar sem hlýtur að vera leiðarljós
borgarstjórnar en ekki hagur einstakra lóðareienda.
Reglurnar um það hvernig þessu skuli háttað eru
auðvitað sniðnar að og af samfélagi okkar. Þær eru
mannanna verk. Það er hlutverk löggjafarvaldsins
að setja lög og reglur og því starfi lýkur aldrei því
stöðugt þarf að bæta, leiðrétta og lagfæra til þess að
löggjöfin gegni hlutverki sínu almenningi til heilla.
Ef einhver lög verða túlkuð á þá leið að samfélag-
inu beri skylda til þess að bæta lóðaeigendum skerta
hagnaðarvon vegna þess að skipulagi er breytt til
þess að tryggja sögulega vídd byggðarinnar þá ber
löggjafanum einfaldlega að breyta henni.
Höfundur er arkitekt.
Brostnar gróðavonir
UMRÆÐAN
Anna Lára Steindal
skrifar um málefni
innflytjenda
Fólksflutningar hafa verið hluti af mann-
kynssögunni frá upphafi
til okkar daga. En sam-
fara aukinni hnattvæð-
ingu og vaxandi sam-
skiptum ríkja á milli hafa
fólksflutningar og málefni inn-
flytjenda orðið flóknari. Tækni-
nýjungar á sviði upplýsingaflutn-
ings og samgangna ýta svo enn
frekar undir þessa þróun. Við
vitum miklu meira um það sem
er að gerast í heiminum – og með
þessari nýju vitneskju skapast ný
sýn og ný ábyrgð. Við getum ekki
snúið okkur undan og látið eins og
annað fólk og afdrif þess í heim-
inum komi okkur ekki við. Öll
sækjumst við í grundvallaratrið-
um eftir sömu lífsgæðum, hvar í
veröldinni sem við fæðumst. Nú á
tímum er það algengt viðhorf að
fólk eigi að hafa tækifæri til þess
að setjast að þar sem afkomu þess
er borgið – þar sem draumurinn
um innihaldsríkt og farsælt líf
getur mögulega ræst. Að minnsta
kosti með ákveðnum skilyrðum og
innan skilgreindra marka.
Undanfarna áratugi hafa fjöl-
menningarsamfélög nútímans
verið að þróast í Evrópu, og víðar;
sambýli fólks af ólíkum uppruna
með ólík sjónarhorn á lífið og til-
veruna. Þegar best lætur geta sam-
félög af þessu tagi verið stórkost-
legur suðupottur hugmynda þar
sem eitthvað nýtt verður mikils-
vert framlag til þróunar sam-
félagsins og þeirrar menningar
sem það hvílir á. Menning er ekki
fyrir bæri heldur ferli og tekur
m.a. mið af samskiptum, hugmynd-
um og atferli þeirra sem samfélag-
ið byggja á hverjum tíma. Íslend-
ingar hafa til dæmis notið ávaxta
fjölmenningar innar í fjölbreyttari
matargerð og gróskumeira tón-
listarlífi, svo eitthvað sé nefnt. Til
þess að nýta kosti fjölmenningar-
samfélagsins til fulls verðum við
þó að hlúa að því og efna til lifandi
og einlægrar umræðu um kosti
þess, áskoranir og afleiðingar. Ég
held mér sé óhætt að fullyrða að
umræðan á Íslandi sé skammt á
veg komin, og hefur að verulegu
leyti einskorðast við afmarkaðan
hluta fræðasamfélagsins, stofnanir
og stefnumótendur. Sú stefna sem
íslenskt samfélag tekur á næstu
misserum ræðst af því hvernig
umræðunni vindur fram.
Þróun fólksflutninga til Íslands
hefur verið mjög hröð og á tíu
árum hefur fjöldi innflytjenda
margfaldast. Samkvæmt tölum
Hagstofunnar voru íbúar af
erlendum uppruna 2,1% íbúa á
Íslandi árið 1998, en
7,6% í lok árs 2008. Það
er ekki sjálfgefið að allir
átti sig á þessum nýja
veruleika, og í raun er
ýmislegt sem bendir til
þess að margir séu óör-
uggir og ringlaðir, bæði
innfæddir og innflytj-
endurnir sjálfir. Ekki
síst þeir sem hafa búið
hér lengi. Þess vegna tel
ég mjög brýnt að skapa
grundvöll fyrir almenn-
ari samræðu en nú tíðkast um
viðfangsefnin sem fjölmenning-
unni fylgja. Við verðum að leit-
ast við það óttalaust og í einlægni
að svara þeim spurningum sem
vefjast fyrir fólki sem allt í einu
vaknar upp við að búa í fjölmenn-
ingarsamfélagi sem það ekki skil-
ur. Eigi okkur að takast að njóta
allra framandi og góðu ávaxtanna
verðum við að færa umræðuna
nær þeim sem lifa hinn fjölmenn-
ingarlega veruleika á hverjum
degi. Þar á ég við innflytjendurna
sjálfa, vini þeirra og nágranna,
kennara, bæjarstarfsmenn, fjöl-
miðlafólk og svo framvegis.
Almenningur þarf að vera með-
vitaður og eins sáttur og unnt er
við þær óumflýjanlegu breyting-
ar sem eru að eiga sér stað, gera
sér grein fyrir þeirri skyldu sem
hvert samfélag hefur gagnvart
sjálfu sér og gangast við kröfunni
um að mannréttindi allra séu virt
í hvívetna. Innflytjendurnir sjálfir
þurfa að taka þátt í umræðunni
svo þeir viti hvaða réttindi þeir
hafa og hvaða skyldur þeir gang-
ast undir með því að setjast að á
Íslandi. Öll þurfum við að koma
okkur saman um þær kröfur sem
eðlilegt er að gera hvert til ann-
ars – og hafa tiltækar aðferðir svo
mögulegt sé að standa undir þeim.
Hvað eigum við t.d. við þegar við
gerum kröfu um að innflytjendur
aðlagist – en leggjum um leið ríka
áherslu á að þeir haldi í menn-
ingu sína og uppruna? Hvar liggja
mörkin? Hvaða skilaboð erum við
að senda fólki þegar við gerum
kröfu um að innflytjendur læri
íslensku – en bjóðum svo ekki upp
á tækifæri til þess? Hvers vegna
er fólk í sumum tilvikum reiðu-
búið til þess að umbera misbeit-
ingu og kúgun innan hóps sem
hefur ólíkan menningarlegan
bakgrunn, en ekki meðal inn-
fæddra? Hvers vegna telja margir
atvinnurekendur sjálfsagt að
bjóða innflytjendum lægri laun
en Íslendingum? Spurningarnar
eru margar og brýnt að við þeim
fáist viðunandi svör. Í því skyni
þurfum við, sem samfélag og sem
manneskjur, að ráðast í siðferði-
legt endurmat á afstöðu okkar til
fjölmenningarsamfélagsins.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Rauða krossins á Akranesi.
Ávextir fjölmenn-
ingarsamfélagsins
ANNA LÁRA
STEINDAL
HJÖRLEIFUR
STEFÁNSSON
UMRÆÐAN
Jan Eric Jessen og Guðrún
Axfjörð skrifa um stjórnmál
Þótt nú sé liðið ár frá því nýfrjáls-hyggjuveislunni miklu lauk,
voru timburmenn hagræðingar í
ríkisrekstri ekki kynntir til sög-
unnar fyrr en í liðinni viku. Til að
taka með festu á þeim geigvænlega
fjárlagahalla sem í stefnir á næstu
árum hefur Steingrímur J. Sigfús-
son fjármálaráðherra kynnt blóð-
ugasta niðurskurð í sögu lýðveldis-
ins. Fjárlög næsta árs gera ráð fyrir
niður skurði og skattahækkunum
sem alls nema um 115 milljörð-
um króna. Forvitnilegt væri að sjá
hvernig helstu gestgjöfum nýfrjáls-
hyggjuveislunnar yrði við, þyrftu
þeir að taka til eftir partíið sjálfir.
Sú síbylja yfirlýsinga formanna
Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks, sem dunið hefur á eyrum
landsmanna upp á síðkastið, gefur
til kynna að ekki sé að fullu runnið
af þeim eftir veisluna. Yfirlýsing-
arnar eru nefnilega flestar á þá
lund að í stað þess að fara blandaða
leið við hagræðingu í ríkisfjármál-
um eigi ekki að ganga jafn langt í
skattahækkunum og ríkisstjórninni
þykir þurfa. Formaður Sjálfstæðis-
flokksins hefur m.a.s. lýst því yfir
að það þurfi alls ekkert að hækka
skatta. Þetta þýðir væntanlega að
væri hann fjármálaráðherra, myndi
hann eingöngu beita niðurskurðar-
hnífnum til að ná settu marki.
Ef hagræðingin yrði eingöngu í
formi niðurskurðar, þyrfti að skera
niður um 115 milljarða til að ná
sama árangri og fjárlagafrumvarp-
ið gerir ráð fyrir. Það myndi sam-
svara því að íslenska heilbrigðis-
kerfið yrði lagt niður í heild sinni
og enn stæðu 2 milljarðar út af.
Það er mjög gott að vita til þess
að það fólk sem leiðir þessar hag-
ræðingaraðgerðir hefur ávallt bar-
ist fyrir öflugu velferðarkerfi á
Íslandi en eru ekki einstaklingar
eða hópar sem líta á heilbrigðis- og
menntakerfið sem óplægða mark-
aðsakra. Þau sem þetta rita gera
sér grein fyrir því að ríkisstjórnin
gengur nú í verk sem ekki eru vin-
sæl. Við getum þó huggað okkur við
það að þessi ríkisstjórn ætlar sér
ekki, ólíkt forverum sínum, að bjóða
í brjálað partí á kostnað almennings
í landinu.
Jan Eric er formaður Ungra
Vinstri grænna og Guðrún
Axfjörð Elínardóttir er varafor-
maður Ungra Vinstri grænna.
Timburmenn frjálshyggjunnar
GUÐRÚN AXFJÖRÐJAN ERIC JESSEN
SÓLNINGK ó p a v o g u r, S m i ð j u v e g i 6 8 - 7 0, s í m i 5 4 4 5 0 0 0 N j a r ð v í k , F it jabraut 12, sími 421 1399 S e l f o s s, Gagnhe ið i 2 , s ími 482 2722Smurstöð in K löpp , Vegmúla 4 , s ími 553 0440 Skútuvogi 2 | 104 Reykjavík | Sími 568 3080 | www.bardinn. is
Öryggi og gæði
Með Hankook dekk undir bílnum ertu öruggari í vetur.
Hankook vetrardekk tryggja gott grip allan veturinn
við síbreytilegar íslenskar aðstæður.
Þú færð Hankook dekk hjá Sólningu og Barðanum.
Afgreiðslutímar í
Sólningu, Smiðjuvegi og
Barðanum, Skútuvogi
Virka daga 8.00–18.00
Laugardaga 09.00–13.00