Vikan - 12.03.1959, Síða 6

Ítalíu, en þá fer hann aftur til Dan-
merkur og er þar búsettur í nokkur
ár. Árið 1921 flyzt hann svo búferl-
um heim til Islands og hefur dvalið
hér síðan, óslitið að heita má.
Þetta er beinagrindin í fortíð þessa
manns, sem allir Keykvíkingar
þekkja, og flestir iandsmenn kunna
einhverja sögu um eða eftir. Hann
hefir náð því takmarki, sem hann
setti sér, áður en hann yfirgaf fóstra
sinn í Geitvik með þeim árangri að
standa framarlega meðal fremstu
málara heimsins, sem nú hfa. En
það er hvorki heimsfrægðin né lista-
gáfa hans, sem hefir aflað honum
þéirra vinsælda, sem hann nýtur
meðal samborgara sinna, heldur eru
það hinir kynlegu hættir hans og
framkoma i hversdagslegri viðkynn-
ingu. En þegar hann fæst til að segja
gangandi gesti um götumar eitthvað
um áhugamál sín, og uppgötvanir,
hugsjónir sínar og fyrirætlanir, er
ekkert jafn vonlaust, og að reyna að
malda í móinn, spyrja um orsakir
og beita fyrir sig málsvörnum.
„Kétt, rétt," segir Kjarval, — og það,
sem ég segi er rétt, þegar ég segi
það.
Frá meiningarlausum málaleng-
ingum um ríkisskuldir og hrossaút-
flutning, dettur honum allt í einu í
hug, að það muni vera kanellög í
gufuhvolfinu, og að þykkt þeirra og
beltun muni ráða miklu um lundar-
far manna og framtak allt Og svo
segist hann hafa veitt því eftirtekt,
að þegai' einhverjum dettur eitthvað
í hug hér á íslandi, þá er það sama.
framkvæmt skömmu seinna út í
heimi. Hann segir nefnilega:
ÞAÐ ótrúlega er svo merkilegt.
Málverkið er eins og birta í mér
sjálfum. En það er alls ekki það,
sem ér merkilegt, heldur hitt, að
okkur vantar borgarmenningu fyrir
borgirnar og sveitamenningu fyrir
sveitimar —. Og svo vantar okkur
margt fleira. .. Það er merkilegt.
— Mér finnst það engin sveitamenn-
ing vera, nema ég sjái færikvíarnar
i túnfætinum og dálitinn rolluhóp.
Og við hefðum betur sent færikvíar
og nokkra ásauði á heimssýninguna
i New York en Leif heppna.
Með því hefðum við sýnt lítillæti
okkai- og skilning á gildi fráfæranna
fyrir islenzka menningu. Þá hefðum
við vakið á okkur athygh, — eftir-
minnilega athygU. Heimurinn mundi
hafa tekið ofan fyrir okkur, og við
mundum hafa orðið stoltir af færi-
kvíunum okkar, af þvi að heimurinn
tók ofan fyrir þeim og okkur. — Við
eigum að keppa að því að vera með-
eigendur í einhverju, sem alltaf hef-
ir verið til, og fráfærumar hafa allt-
af verið tU. Þær gáfu okkur smjör
og osta, og fráfærnalömbunum mikla
lífsreynslu, sem stimuleraði þau gegn
mæðiveiki sinnar tiðar. Síðan hætt
var að færa frá, hefir komið aftur-
kýtingur i f járstofninn, og dýra-
læknar fengið viimu. Þetta er alvar-
legt mál, •—- mjög merkilegt mál fyr-
ir sveitirnar.
—■ Góð borgarmenning ?
— Það veit ég ekki. Ekki nema ég
fengi að ráða henni sjálfur. Og mig
undrar það, að enginn skuli koma til
mín og biðja mig að vera borgar-
stjóra í Reykjavík, þá mundi mér
gefast kostur á að innleiða þá borg-
armenningu, sem ég tel að vanti. Það
er talað um atvinnuleysi, en ég mundi
brátt bæta úr því með því að láta
reisa bouleward yfir Háteigstúnið,
stefna á Bláfjöll, sunnan við Elliða-
vatnið. Þetta skyldi verða breiður og
mikill vegui’. Og svo gætu þessir
listamenn okkar, sem eru í vand-
ræðum með sína list höggvið líkn-
eski fram með þessum vegi, og þar
gætu þessi listaverk staðið og vitn-
að um framtak okkar í allri fram-
tið. Þetta væri verkefni, og nú er
mun erfiðara um verkefni en
áður. Nú er búið að gera allt
—• nema þetta og eitthvað fleira.
Framhald á bls. 26.
Jálverkið er eins og birta í mér sjálfum -
JDHANNES 5. KJARVAL
ÞAÐ var á blíðviðrismorgni i far-
dögiun 1889. Hitamóða var í
lofti, og hyllingar yfir Meðal-
landssandi. Hæðir og kollótt fjöll
virtust risa úr hafinu, en þetta voru
missýnir. Náttúran lætur ekki sitt
eftir liggja að villa mönnum sýnir,
og lífið gleymir aldrei að angra þá,
sem smáir eru.
Við hestasteininn í hlaðinu á Efri-
Ey stóðu tveir hestar. Þeir lyngdu
augunum, blésu úr nösum og and-
vörpuðu í fullkomnu skilningsleysi á
háttum og högum heimilisfólksins,
sem hringsnerist hvað um annað á
hlaðinu og talaðist við með ekka-
kenndum ákafa í röddlnni. Hér var
verið að fylgja úr hlaöi Þórunni,
dóttur Jóhannesar í Geitvík í Borg-
arfiiði eystra og yngsta syni hjón-
anna í Efri-Ey, er skyldi fara austur
í fóstur til móðurbróður síns og yfir-
gefa föðurhúsin. Þegar móðirin
kvaddi drenginn sinn, spurði hún
eins og til að friða sjálfa sig:
—- Hvenær heldurðu að þú komir
aftur, Jói minn?
—- O, ég veit það ekki, svaraði
Jóhannes Sveinsson Kjarval, og svo
reið hann úr hlaði og kom aldrei
framar til föðurhúsanna. Þrjátíu og
sjö árum síðar kom hann aftur á
þessar sömu slóðir, en þá voru for-
eldrar hans dánir, systkinin flutt á
burt og sveitungana þekkti hann
ekki.
Til 16 ára aldurs ólst hann upp hjá
nafna sínum í Geítvlk, en þá hafði
útþráin hortekið unglinginn, sem var
hneigður fyrir að fara einförum og
teikna skip og fjöll með anelíulitum
og kaffirótarbréfum á hvað, sem lit
á festi. Einkar hugstætt viðfangs-
efni var honum gamla strandferða-
skipið Hólar, og þóttu þær myndir
hans bera af öðrum, sem hann gerði.
Á þessum árum fluttust margir
Borgfirðingar vestui' um haf, og
fengu margir með sér mynd af Hól-
um eftir nánara samkomulagi við
listamanninn. Þetta voru fyrstu
kynni Kjarvals af hinu hagnýta gildi
listarinnar. Og kannske hefir það
orðið til þess að ýta undir hann að
leggja út á málarabrautina. En til
þess að afla sér
menntunar á því sviði,
varð hann að afla sér
fjár, og til þess voru
ekki önnur ráð betri
en að ráða sig í skips-
iúm á skútu. Og nú
hófst skútutimabilið i
ævisögu Kjarvals.
Fyrsta veiðiferðin hófst með mikl-
um þjáningum og sex daga rúm-
legu án þess að neyta nokkurs.
Þá var honum borinn hafragraut-
ur og kandíssykur. Svo rénaði sjó-
veikin. Og sá, sem var „aumastur
allra“ skreið fram á borðstokkinn
með færið sitt. Og þarna dró hann í
átta ár, og þá hafði hann innbyrt
nógu marga fiska til þess að fara
utan og leita sér menntunar. Það
hafði alltaf verið hans draumur, —
hans takmark, og nú var því náð.
Förinni var heitið til London án nán-
ari ákvarðana. Upprunalega hafði
hann hugsað sér að sækja þar ein-
hvern málaraskóla, en úr því varð
þó ekki, vegna þess að Lundúnabúar
trúðu þvi ekki, að íslenzkur sjómað-
ur ætti þangað nokkurt erindi. En
Kjarval notaði timann og aurana
sína til að skoða listasöfn og vinna
úr frummyndum, sem hann hafði
dregið upp á sjómennskuárum sín-
um hér heima. Þar sköpuðust mynd-
ir af íslenzkum fjöllum og islenzk-
um veiðiskipum uppi á sjöttu hæð í
gömlu húsi, í miðri Lundúnaþok-
unni. Þessai' myndir þykja nú hinar
mestu gersemar og eru metnar mun
meira en önnur listaverk Kjarvals.
Árin afla sumum frægðar fyrir störf,
sem eru lltils metin, þegar þau eru
framkvæmd.
-m~tRÁ London fór Kjarval til Kaup-
X’ mannahafnar og lýkur þar
námi við Kunst-Akademiet.
Síðan fer hann til Suðurlanda og
dvelur um tima i Frakklandi og á
(í
VIKAN