Vikan - 14.05.1959, Blaðsíða 22

— „Miki’asskoti var nú annárs
gaman hérna í gamla daga“ segja
gamlir menn þegar þeir ræða um
leikhúsferðir sínar „í gamla daga“.
I>á sá maður nú leikið af hjartans
sannfæringu, og þá höfðu leikararn-
ir mikið gaman af að vera að
leika. Núna er þetta allt saman
orðið svo skratti fínt, maður getur
ekki lengur hlegið af óhöppum því
það koma engin óhöpp fyrir, hvorki
viljandi eða óviljandi.“
„Og hvernig var það svo i gamla
daga? Fyrst við erum farnir að
skrifa viðtöl um óhöpp manna, væri
ekki úr vegi að ræða við mann sem
hefur kynnst leiklistinni, eins og hún
var „í gamla daga“ og eins og hún er
núna, þegar „allt saman er orðið svo
skratti fínt“. Og við biðjum Ævar H.
Kvaran leikara að rabba við okkur
stundarkorn og segja okkur frá 6-
höppum sínum og annarra í „gamla
daga" og einnig viljum við vita hvort
óhöppin hafi horfið eða minnkað.
— Það er sjálfsagt rétt að óhöpp-
fn hafí minnkað. Óhöppin sem koma
fyrir á leiksviði eru eiginlega þrenns-
konar. Fyrst og fremst ófyrirsjáan-
leg óhöpp svo sem það, að leikendur
þurfa allt í einu að leika í kolsvarta
myrkri vegna þess að rafmagnið hef-
ur bilað, í öðru lagi, óhöpp sem stafa
af ónógum undirbúningi. Og þá
mínnist maður orða Vilhjálms Stef-
ínaaonar hins ágæta landkönnuðar,
,,bað Ienda ekki aðrir en viðvaning-
ar í ævintýrum á ferðalögum". Þess-
vegna koma þesskonar „óhöpp“ frem-
ur fyrir hjá „amatörum” í leiklist-
inni.
Eitt sinn stóð í þjóðkunnum leik-
ara á sviði. Við skulum kalla hann
Jón. Hvíslarinn hvíslaði án afláts,
þangað til hann stóð á blístri, en
án árangurs, því leikarinn var ekki
aðeins búinn að steingleyma setn-
ingunni, heldur heyrði hann illa. Að
lokum var svo komið, að allir leik-
húsgestir frá fyrsta bekk til hins
aftasta, vissu hvað leikarinn átti að
segja, en ekkert rofaði til í kollin-
um á honum, og leikarinn reyndi að
fylla í eyðurnar með margvíslegum
humm-um og ha-um. Loks brást ein-
um meöleikaranum þolinmæðin og
hann gekk til Jóns og sagði stundar-
hátt: „Heyrðu Jón, Súfflörinn vill
tala við þig."
Sum óhöpp sem fyrir koma á
leiksviði geta stafað af hreinum
prakkaraskap og er til klassískt dæmi
um það.
1 gamla daga var Báran eitt aðal-
samkomuhús bæjarbúa og stóð það
hús við norð-vesturenda tjarnarinn-
ar. Eitt sinn efndi eitt af knatt-
spyrnufélögunum í bænum til leik-
sýningar og flutti Skugga-Svein.
Þekktur borgari lék aðalhlutverkið,
Skugga-Svein. Sá var Ijóður á, að
leikarinn hafði gerfitennur og var
vanur að taka þær út úr sér í hléum,
til þess að hvíla sig. Þegar leikarinn
ætlaði inn á sviðið eftir eina slíka
hvild, fann hann ekki tennur sinar.
Var nú upphafin leit mikil en ekki
fundust tennurnar. Ekki dugði að
hætta við sýninguna og varð Skugga-
Sveinn að halda áfram leiknum, tann-
laus. Þótti framsögn hins hamramma
Skugga-Sveins í meira lagi furðuleg
í þeim atriðum, sem á eftir fóru, og
vakti þetta vitanlega mikla kátínu
leikhúsgesta.
Auðvitað höfðu tveir prakkarar
ÞAÐ er nú liðin sú tíð, þegar menn fóru í leikhús, bæði til þess
að skemmta sér við efni leiksins og fluttning, og sjá leikarana
skemmta sér. Þegar leiklist hérlendis tók að þróast frá frum-
stæðum tilraunum og verða list í landinu, hvarf jaí'nframt að.
mestu nokkuð, sem svo mjög einkenndi leikhúslífið.
OHOPP!
Spjallað við Ævar R. Kvaran
meðal leikenda tekið gerfitennurnar
og falið. Það var nefnilega þannig,
að í þá daga áskildu leikararnir sér
rétt til að skemmta sér ekki síður
cn leikhúsgestum.
Mér er enn minnisstætt, þegar ég í
fyista hlutverki mínu var skúrkur-
inn og var að halda þrumandi pré-
dikun yfir verkalýðnum. Ég stóð á
miðju leiksviðinu þegar allt í einu
féll i höfuð mér stórt kerti úr ljósa-
krónu. Mér brá auðvitað illilega við,
en komst þó klakklaust í gegnum
ræðuna. En mikið gaman hafði ég að
því, þegar kunningi minn einn, hitti
mig á götu daginn eftir og sagði:
„Mikið skolli var þetta gott hjá þér
í gærkveldi, en segðu mér eitt, hvern-
ig farið þið að því að láta kertið
detta á hausinn á þér?“
Það er nú svo með óhöppin á leik-
sviði, að áhorfendur vita sjaldnast
hvenær þau koma fyrir, leikhúsið er
svo þrungið margvíslegum brögðum
og óvæntum atvikum, að menn verða
að gjörþekkja leikritið til þess að
koma auga á óhöpp. Þegar ég setti
á svið Hringinn eftir Maugham, kom
það eitt sinn fyrir að öll ljós slokkn-
uðu okkur að óvörum. Ekki dugði
að leika í myrkri, og svo vel vildi til,
að á sviðinu var kertastjaki og pauf-
aðist ég í myrkrinu að honum og
kveikti á kertunum, og við lékum
síðan sem ekkert hefði í skorist við
kertaljós.
Síðan ég fór að starfa i Þjóðleik-
húsinu hefur varla hent mig óhapp,
þó minnist ég eins, sem hefði getað
farið verr. Það var verið að leika
Kátu ekkjuna. Rétt fyrir lokin átti
„þjónn" minn að koma inn á sviðið,
og þegar markorð hans var sagt,
kom hann ekki! Atriðið er þannig
byggt upp, að ekki er hægt að ljúka
því án hans. Ég fór út af sviðinu
og kallaði á hann og það hvað eftir
annað, en ekki kom þjónninn. Loks
varð sviðsmönnunum ljóst, að mann-
inn vantaði og hófst þá leit að hon-
um. Ekki fannst hann fyrr en eftir
2 til 3 mínútur, og á meðan varð ég
að fylla þögnina með orðum frá eig-
in brjósti, en að gera slíkt á leik-
sviði í tvær mínútur er mjög erfitt
og mínúturnar eru geysilega lang-
ar, og ekki má raska samræmi
leiksins. Einhvernveginn tókst þetta
nú samt, en þegar þjónninn loksins
kom, notaði ég tækifærið og húð-
skammaði hann, en „þjóninum" brá
svo við það, að hann ætlaði aldrei að
fá málið. Þó er ég þess fullviss að
enginn í salnum tók eftir því að
nokkuð væri að.
Stundum geta óhöpp orðið alvar-
legs eðlis. 1 sjónleiknum „Dauðinn
nýtur lífsins", sem sýndur var í
Iðnó gömlu, lék Gestur Pálsson aðal-
hlutverkið. Þega óhappið kom fyrir,
voru þau Gestur og Þóra Borg að
leika mjög sterka ástarsenu. 1 miðju
atriði féll ofan úr loftinu Ijóskast-
ari af stærstu gerð og munaði feti
að hann félli í höfuð þeirra,
og er ég þess fullviss að ef hann
hefði lent á þeim, hefði það orðið
þeirra bani. Mér til mikillar furðu
héldu þau áfram leiknum eins og
ekkert hefði í skorist og luku við
atriðið. Þegar því var lokið fór Gest-
ur út af sviðinu en átti að koma
rétt strax inn aftur, og þegar hann
kom ætlaði hann varla að geta tal-
að, en komst þó í gegn um hlutverkið
heilu og höldnu. Það, að fara út af
sviðinu augnablik, hafði orðið til þess
að eftirköstin komu í ljós. Já, þetta
hafði nú Ævar Kvaran um óhöppin
að segja.
LEIKARINN vinnur erfitt, skap-
andi verk, og eins og öðrum
dauðlegum mönnum eru honum
mislagðar hendur. Hann verður að
leika, hvort sem honum líður vel
eða illa, andlega eða líkamlega. At-
vinna hans er samstarf margra
manna og mikið er í húfi ef einn
hellist úr lestinni. Enginn, sem situr
í þægilegu myrkrinu í salnum hvarfl-
ar að þvi hugsun eitt augnablik, að
leikarinn er aðeins maður. Það eru
gerðar til hans miklar kröfur, kröf-
ur oft án sanngirni. Sérstakir menn
hafa það hlutverk með höndum að
dæma frammistöðu hans, og þeir, af
eðlilegum rökum, taka ekkert tillit
til þess hvort hann leikur af mikilli
og ferskri gleði eða hvort sorgin býr
í hjarta hans. Þeir dæma aðeins það
sem þeir siá. Það gerir allur almenn-
ingur einnig, en við skulum líka
minnast þessa, að leiklistin veitir
þessum mönnum af náð sinni —
eitthvað —1 eitthvað sem er svo erfitt
að útskýra hvað er, en gerir það að
verkum, að eins og hermaðurinn
heldur hiklaust áfram skyldustörfum
sínum, þótt tortíming vofi yfir, þann-
ig heldur leikarinn áfram að leika,
hvað sem á dynur, minnugur og upp-
alinn í anda hins miskunnarlausa
orðtaks leikhússins: THE PLAY
MUST GO ON.
22
VIKAN