Veðrið - 01.04.1959, Blaðsíða 23

brestir urðn vegna þurrks um gróðurtímann eða stórrigninga um uppskerutím-
ann? Ef tii vill yrði ltægt að gera eyðimerkur að gróðurlendum og beina óveðri
frá þettbýlum svæðunt eða eyða því með öllu. Margir gerðu sér glæstar vonir
í þeim efnum um þessar mundir.
Mennirnir itafa reyndar lengi talið sig geta haft nokkur áhrif á verðið. Sem
dæmi má nefna, að Plutarkos kvað menn hafa tekið eftir, að miklar rigningar
geri eftir stórorustur. Mun þá vopnagnýrinn hafa átt að valda rigningunni.
Ekki ntun þessi tilgáta hafa við rök að styðjast, en lifði þó lengi, og ltefur lík-
lega styrkzt á ný, er fallbyssur og sprengikúlur kontu til sögunnar. Ekki er
með öllu útilokað, að snöggar og sterkar loftþrýstingsbreytingar frá sprenging-
um geti liaft einhver álirif á regnský, komið úrkomu af stað til dæmis, en
ósannað er það.
Árið 1871 setti verkfræðingur í Bandaríkjunum fram þá kenningu, að mikil
notkun sprengiefna í orrustum ylli rigningu. Hann hélt skoðun sinni fram nreð
slíkum sannfæringarkrafti, að árið 1891 lagði Bandaríkjaþing fram 9000 dollara
til að gerðar væru regngerðartilraunir að forsögn hans. Var þetta allrífleg fjár-
upphæð í þá daga, því „the almighty dollar" hefur ekki sloppið algerlega við
gengisrýrnun hinna síðustu og verstu tíma, l'rekar en annar góður gjaldmiðill.
Enginn jákvæður árangur varð af þessum tilraunum.
Eftir að flugvélar komu til sögunnar, voru margar aðferðir og uppástungur
reyndar til að konia af stað regni. Skýjunum var gætt á alls konar „leynileg-
um“ samsetningi, rafhlöðnum sandi og sápuspónum, en árangurslaust. Ýmsir
vísindamenn stungu upp á, að í skýin væru borin köld efni, svo sem fljótandi
kolsýra og fljótandi loft. Þessi efni áttu að þétta rakann í loftinu, en hug-
myndir manna um myndun úrkomu voru fremur óljósar í þá daga. Aðalefni
þeirra var, að vatnið gufaði upp úr höfunum, vatnsgufan bærist upp í háloft-
in, kólnaði þar og þéttist, yrði þar að regni eða snjó og félli aftur til jarðar.
Menn gerðu sér ekki grein fyrir, að neinir örðugleikar væru á, að vatnsgufan
yrði að regni, heldur álitu, að kælingin ein nægði til Jress. Þá var einnig eðli-
legt að álykta, að rigna myndi, ef rakt loft eða ský væru kæld með eitthverju
móti. Málið er J)ó ekki svo einfalt, enda misheppnuðust tilraunir, sem byggðar
voru á Jtessum liugmyndum.
Vatnsgufan í loftinu Jréttist venjulega, þegar Jrað er mettað, sem kallað er,
Jrað er Jregar Jrrýstingur vatnsgufunnar liefur náð vissu marki. Mark Jretta er
mjög háð liitastigi, hækkar ört með vaxandi liita. Vatnsgufan Jréttist þó ekki,
nema liún hafi eitthvað til að setjast á, en oftast er nóg í loftinu af örsmáum
saltkristöllum, sem orðið hafa til úr særoki. Á þá þéttist vatnsgufan, og mynd-
ar örsmáa vatnsdropa, 1—2 hundruðustu hluta úr millimetra að Jrvermáli. Má
geta nærri, hvílíkur urmull Jreirra er í litlum skýhnoðra, hvað þá í stórum
skýjabreiðum. Sé loftið hins vegar alveg hreint, þéttist vatnsgufan ekki, loftið
verður „ofmettað", og gufuþrýstingurinn í því rneiri en svarar til venjulegs
mettunarþrýstings. Slíkt kemur Jró sjaldan fyrir í náttúrunni svo nokkru nemi.
Smádroparnir í skýjunum lalla ekki til jarðar, því Jreir eru svo léttir, að
22
VEÐRIÐ