Veðrið - 01.04.1970, Qupperneq 7

PÁLL BERÞÓliSSON:
Gróður og hitastig
Mafíur er nel'ndur Elias Mork og er prófessor í Noregi. Hann helur í meira
en 40 ár unnið merkilegt starf við rannsóknir í skógrækt.
Eitthvert athyglisverðasta framlag lians er rannsókn á áhrifum lofthitans á
hæðarvöxt rauðgrenis í norskum fjallaskógi, einmitt þar sem loftslagið er á
mörkum þess, að skógur þrífist. Þessar atlniganir hans eru því girnilegar til
f'róðleiks fyrir íslendinga, og um þær hefur Sigurður Blöndal skógarvörður
skrifað grein í Arsrit Skógræktarfcfags íslands árið 1953. Hcr verður því að-
eins sagt frá meginniðurstöðum Morks um áhrif loftliitans á vöxtinn. Þær eru
fólgnar í línuritinu á 1. mynd. Það sýnir, hve mikið árssprotar grenisins lengd-
ust við mismunandi síðdegishita, meðalhita 6 hlýjustu stunda dagsins. I.cngingu
sprotans mælir Mork í vaxtareiningum. Hver eining er 1% af íullri lengd árs-
sprotans. Við 8 stiga síðdegishita fæst ein eining á sólarliring, við 13.7 stig 2
einingar, við 17 stig 3 einingar, fjórar við 19.5 stig, en 5 við 21.3 stig. Til þess
að auka dagsvöxtinn um eina einingu þarf því ekki að bæta eins mörgum
hitastigum við á lilýjum degi og á köldum degi. Vilji maður nú vita, hvað árs-
sprotinn lengist mikið, til dæmis á 10 dögum, er því ráð að leggja saman vaxtar-
einingarnar, sem fást úr öllum sólarhringunum.
Aður höfðu menn gjarnan reynt að tákna vöxtinn með hitanum á þann hátt
að leggja saman meðalhita allra sólarhringa á tilteknum tíma. Nýjungarnar hjá
Mork eru fólgnar í Jtví að láta ekki hitastigin vega jafnt, hvort sem hlýtt er
eða kalt, og í hinu að nota síðdegishita í stað meðalhita sólarhringsins. Fyrra
atriðið er tvímælalaust til bóta. En nauðsynlegt er að ræða, hvort réttlætanlegt
sé að taka fremur tillit til hlýjasta tíma sólarhringsins en meðalhitans, Jregar meta
skal vöxtinn.
Mork laldi sig finna sterkar líkur fyrir þessu með síritandi mælingum sín-
um á vexti árssprotanna á rauðgreninu. Lenging Jreirra reyndist mest á kvöldin
og nóttunni, en var minnst, jafnvel engin, að morgni dags. Þetta skýrði hann
Jrannig, að Jjað tæki næringarefnin allmarga klukkutíma að berast til vaxtar-
broddanna frá barrnálunum, sem vinna kolsýruna úr loftinu á hlýjasta tíma
dagsins. Þegar sprotarnir hætta að lengjast á morgnana, taldi hann jiað benda
lil Jjess, að á nóttunni fari fram lítil myndun næringarefna.
Að vísu tel ég, að Jiessi rök beri að taka með nokkurri varúð. Lenging, eða
stytting, árssprotanna kann að vera háð öðrunt þáttum, og J)á sérstaklega raka-
breytingum í trénu lrá degi til nætur. Þær mundu sennilega stytta sprotann á
morgnana, þegar hann er að þorna vegna hækkandi sólar, en lengja hann á
nóttunni, þegar uppgufun minnkar. En jafnvel þótt ekki sé víst, að Jressi
skýring Morks sé fullnægjandi, eru til önnur rök, sem sýna, hvað síðdegisliit-
inn er Jjýðingarmikill.
VEÐRIÐ — 7