Vikan - 10.08.1961, Page 5

THOROLF SMITH um flestar söguslóðir Lincolns. því, að hann telur Lincoln um-
hefur um 20 ára skeið kynnt Thorolf telur Lincoln hafa haft fram allt mannvin, hefur hann
sér líf og starf Abrahams Lin- geysileg áhrif á lýðræðið í kynnt sér sögu hans. Þessi frá-
colns, skrifað bók um ævi hans þeirri mynd, sem það er nú. sögn er að vísu ekki af Lincoln,
og farið vestur og ferðazt Bæði af þeirri ástæðu og svo heldur styrjöldinni miklu.
THOKOLF SlTUTH:
ALDAKJtlAAIAtt
HARIHLEIKS
/ ár eru lidin 100 ár frá þui ad borgara-
styrjöldin i Bandarikjunum hófst, munnskœð-
asta styrjöld, sem háó hefur ueriö
á uesturhueli jarðar.
Lineolns, sem áleit, aS þrælahald mætti ekki
breiðast út, töldu Sunnanmenn, að nú mundi
þess skammt að bíða, að Norðanmenn réðu öllu
og að innan tíðar yrði gengið milli bols og
böl'uðs á þræiahaldinu, en þar með væri grund-
veilinum kippt undan þvi þjóðskipulagi, sem
ríkti i Suðurríkjunum og byggðist iyrst og
i'remst á vinnuafli ánauðugra manna.
UM allmörg ár böfðu ýmsir Norðanmenn
baft sig mjög i frammi gegn þrælahald-
inu, er þeir töldu blett á Bandaríkjunum.
Þeir viidu afnema það umsviialaust og
bótalaust. Þetta væri livort tveggja i senn nið-
urlægjandi og glæpsamlegt fyrirkomulag, sem
yrði að afmá. Aðrir viidu l'ara bægar í sak-
irnar, hér væri við að etja ástand, sem ekki
yrði breytt i einni svipan, betdur yrði það að
gerast sinám saman. likki væri unnt að veita
þræiunum íuli borgararéttindi umsvifalaust,
fiestir væru þeir ólæsir og óskrifandi og kynnu
því ekki að íara með þau réttindi og þau völd,
sem þeir blytu að öðiast sem frjálsir og blut-
gengir borgarar. I fyrstu bneigðist Lincoln að
þeirri stefnu, að þræiunum ætti að gefa i'relsi
smám saman, en greiða yrði eigendum þeirra
bælur. Hér væri, bvort sém mönnum iíkaði
betur eða verr, um eignasviptingu að ræða, og
ekki væri þræiahaidið þeim að kenna, sem nú
væru eigendur þeirra. Par bæru ailir ábyrgð.
Ln i rás tímans reyndxst þessi stefna Lincolns
ekki framkvæmanieg, og var þessum máium svo
rá'ðið til lykta með öðrum bætti, eins og al-
kunna er.
III.
TYRJÖLDIN var óumflýjanleg. Wilbam H.
Seward, einn heizti ieiðtogi repúblíkana,
bai'ði á málfundum talað um „tbe irre-
pressible confiict", og þólti sumum óvar-
legt. En þetta var samt satt. Sunnanmenn höfðu
látið ói'riðlega og tilkynnt fyrir kosningarnar,
sem fram fóru í nóvember ÍSÖO, að ef Lincoln
yrði kjöriun forseti, mundi allt fara i bál og
brand. Þegar ekki náðist samkomulag milli
demókrata í Norðurríkjunum og skoðanabræðra
þeirra 1 Suðurríkjunum, var sýnt, að repúblík-
anar mundu bera sigur af hólmi og að Abraham
Lincoln yrði kjörinn 10. forseti Bandarikjanna,
og sú varð og raunin á.
Sunnanmenn lélu ekki sitja við orðin tóm,
og hinn 20. desember 1800 sagði Suður-Karólína
sig ur lögum við Bandaríki Norður-Ameríku og
lýsti yfir sjálfstæði sinu. Síðan komu fleiri
Suðurríki á eftir, alls ellefu taisins. Lincoln
tók ekki við embætti fyrr en í marz 1861 og gat
því ekkert aðhafzt, cn á forsetastóli sat James
Buchanan, atkvæðalitill maður, sem sagan hef-
ur metið lítils. Hann dró auk þess taum Suður-
ríkjanna sem mest bann mátti.
Suðurríkin, eins og þau liafa jafnan verið
nefnd á íslenzku, eða The Confederate States
of America, eins og ríkjasamband þetta nefnd-
ist, voru, eins og fyrr segir, ellefu talsins og
íbúar þeirra 9—10 milljónir, þar af rúmar 4
milljónir svartra manna, þræla. Suðurríkja-
menn samþykktu stjórnarskrá og kusu sér for-
seta, Jefferson Davis frá Mississippi, fyrrum
hermálaráðherra 1 forsetatíð Pierce. Fyrsta
liöfuðborg Suðurríkjanna var í Montgomery i
Alabama-riki, en síðan varð Richmond í
Virginiu höfuðborg þessara ríkjasamtaka, og
stóð svo til styrjaldarloka.
Ifljótu bragði virðist hafa verið ójafn leik-
ur í þessari styrjöld. í Norðurríkjunum
voru um 22 milljónir manna. En það var
ekki einungis á sviði mannafla, sem Norð-
urrikin böfðu geysilega yfirburði, heldur einn-
ig — og jafnvel miklu fremur — á sviði iðnað-
ar og tækni. Þar norður frá var risinn háþró-
aður iðnaður, þar var gnægð málma og kola,
þar voru risavaxnar verksmiðjur, skipasmíða-
stöðvar og önnur verkból, sem framleitt gátu
nær allt, sem hugsazt gat til hernaðarþarfa.
Norðurríkjamenn höfðu einnig álitlegum slcipa-
stóli á að skipa og gátu flutt vörur sinar um
öll heimsiris höf. Aftur á móti var allt hagkerfi
Suðurríkjanna með næsta forneskjulegu sniði.
Aðalatvinnuvegurinn var landbúnaður og þá
einkum og sér í lagi baðmullarrækt, en við hana
unnu blökkumennirnir. í Suðurríkjunum var
ekki um nútímaþjóðfélag að ræða, heldur eins
konar höfðingjaskipulag, úrelt og steingert, og
iðnaður var þar mjög skammt á veg kominn.
Suðurríkjamenn höfðu keypt iðnaðarvörur fyr-
ir baðmullina, ýmist frá Norðurríkjunum eða
þá frá Evrópu, einkum Englandi. Þegar Norður-
ríkin settu hafnbann á Suðurríkin og það varð
virkt, tók fyrir nær allan innflutning til Suður-
ríkjanna, og varð því brátt mikill skortur á
flestu því, sem til hernaðarreksturs þurfti, svo
og ýmsum matvælum, lyfjum og fatnaði.
En þó stóðu Suðurríkin ekki eins höllum fæti
i upphafi ieiks og ætia mætti, og bar margt
til. Suðurrikjamenn höfðu húizt við styrjöld,
jafnvei oskao eftir siyrjoid, og undirbuuingur
peirra var þvi aiiur annar en Norðurrikja-
manna, sem trúðu því ekki fyrr en i íulia
hneiana, að tii styrjaidar gæti komið. Suður-
rikjamenn tóku þegar á árniu 1866 að birgja
sig upp að hergognum, l'esta kaup á herskipum
eða iata smiða þau i Engiandi. Þeir voru yíir-
ieut niiKiu naraagaíusari, eins konar Spart-
verjar andspænis Aþeniugum Norðurrikjanna.
Pa er þess og að gæta, að margir al' snjoiiustu
herfonngjiun Bandarikjahers snerust þegar i
upphan a sveil meö Suðurrikjamönnum, eins
og ui uærnis Robert E. Lee, sem reyndist sann-
kanaour toframaöur á þessu sviöi, Thomas
„htonewaii" Jackson, Longstreet, Johnston og
lieiri, sem mjog koma við sögu.
sagan er ekki heidur öii sógð með þvi, að
Noröurrikjaineuu hafi venð 22 miiijónir, en
suöurnkjamenn ekki nema 9—16 miiijónir, þar
aí yiir 4 miiijónir þræia, sem ekki hai'i komið
þar nærri, eins og sumir viija vera iata. Þess
er að gæta, aö íjogur peirra rikja, sem sögöu
ekki skiiið við Norðurríkin, enda þott þræia-
haiu vært þar ieyiiiegl, Eeniucky, Missouri,
íviaryiana og Deiaware, iögöu Suöurrikjunum
Ui neiri nermenn eu Norðurnkjunum, og auk
pess koma tvó Noröurríkjanna, Kaiiforma og
uregon, iitt eða ekki við sögu í þessari styrj-
öiu. Sennilegt er, að Suöurrikin haii haft á sinu
banui rúmar 12 miiljónir, eu Norðurrikin rúm-
ar 18, og yrði hluti'alRð þá tveir á móti þremur.
Um þetta má þó deila endalaust.
IV.
TI FYRIR Charleston-höfn í Suður-
Karólínu, sem er á austurströnd Banda-
ríkjanna, var virkið Sumter, eitt af
strandvirkjum Bandaríkjastjórnar. Þetta
virki var hvorki stærra né öflugra en önnur
strandvirki Bandaríkjastjórnar, en varð þó
þeirra frægust, því að með skothriðinni á það
hinn 12. apríl 1861 hófst borgarastyrjöldin.
Dagana áður liöfðu margir af eldibröndum
Suðurríkjanna látið ófriðlega. Roger nokkur
Pryor frá Virginiu flutti ræðu í Charleston og
lýsti yfir því, 'að brátt mundi heimariki hans
fara að dæmi Suður-Karólínu og segja sig úr
VIKAN 5