Vikan - 15.11.1962, Síða 8

Hvalurinn dreginn að.
i'.
skaparári, því að þá þótti of stórt
af stað farið og jafnvel húsbruni
betri. Það var í rauninni ekki held-
ur neitt smáræðishapp, ef formaður
fann vænan hval á sjó eða búandi á
fjöru, enda varð það mörgum upp-
haf auðs og gengis; sannar það
enn trú almennings á náið samband
hvalsins og æðri máttarvalda, að
því aðeins var talið öruggt að slikt
happ yrði viðkomanda til blessun-
ar, að hann viðurkenndi hvalinn
sem gjöf frá forsjóninni og léti þurf-
andi njóta góðs af. Loks var það
til, að forsjónin sendi hvalinn sem
eins konar sárabætur. Ráðhildur
„ríka“ að Kalmanstjörn, systir Jóns
móðurafa míns, sem áður er getið,
missti þrjá eiginmenn sína, og er
sagt að þá ræki í hvert skipti væn-
an hval á fjörur hennar.
Og hvað sem því kann að hafa
valdið, þá er eins og þessi átrúnað-
ur beindist að reyðinni, öðrum hvöl-
urn fremur. Það var ekki eingöngu
að hún snerist í lið með manninum
gegn illhvelinu af sinni góðvild og
gæzku, heldur svam hún hvala helzt
á vegum forsjónarinnar yfirleitt.
Kunn er sagan um reyðina, sem
færði fjarðarbúum vestra kálf sinn
á ári hverju, og var reiknað það til
gæzku en ekki heimsku, þó að alltaf
væri kálfurinn drepinn. Það var og
reyður, sem Jón Sigurðsson forseti
komst í kast við, er hann rerir ung-
ur sem formaður á báti föður síns,
og allt voru það reyðarhva’ir, sem
rak á fjörur Ráðhildar ríku. Og
ekki er víst .«ð það hafi eingöngu
verið vegna höfuðstafanna, er skáld-
ið tók það sérstaklega fram við for-
sjónina að hafa það reyði, þegar
hann bað hana að senda hval á land;
kannski hefur honum ekki þótt taka
því að biðja um minna en það mesta,
úr því að hann var að kvabba á
forsjóninni á annað borð, en ekki
er þó ólíklegt að þar hafi gægzt
fram trúin á hið nána samband
með mátttarvöldunum og þessari
stærstu skepnu jarðarinnar.
HVALVEIÐISAGAN.
En sitt er hvað að guðleg for-
sjón sendi manni hval og að hann
veiði hvalinn sjálfur. Og ekki voru
það allir, sem létu sér nægja þá
gjafmildi eingöngu, heldur báru sig
sjálfir eftir björginni. Einkum munu
Vestfirðingar hafa margan hvalinn
járnað, og er getið margra frægra
skutlara, bæði úr Arnarfirðinum og
við ísafjarðardjúp, sem höfðu oft
stærra fyrir en selskcpnuna. Það
er því ekki að kynja þótt hin eigin-
lega hva’veiðisaga hefjist þar, þeg-
ar þess er líka gætt, að hvalagengd
var þar einna mest við landið.
Hér er hvorki tími né rúm til að
rekja þá sögu, enda brestur mig til
þcss heimildir.
Það mun nú vel öld síðan að
Amerikanar veiddu lival frá Vest-
fjörðum, en ekki varð það til lang-
frama, enda víst um tilraun að ræða.
Um 1880 komu Norðmenn þangað
og reistu þar hvaistöðvar, en hurfu
á brott þaðan upp úr aldamótun-
um er þar var þorrin veiðin, og
fluttu sig með stöðvar sinar og lival-
fangara austur á firði. Upp úr 1910
endurtók sig þar sama sagan og
fyrir vestan, ncma hvað Norðmenn
fluttu sig nú lengra, alla leið til
Suður-Georgíu og hófu hvalveiðar
í Suðurhöfum í samkeppni við
Bandaríkjamenn, Japani og fleiri
þjóðir, og fóru nokkrir íslenzkir
með þeim þangað. Alls munu Norð-
menn hafa haft hér átta veiðistöðv-
ar og um þrjátiu skotbáta, þegar
sem mest var veiðin, og því ekki að
undra þótt gengi á stofninn.
Fyrsta íslenzka hvalveiðistöðin
var starfrækt á árunum 1930—40, í
Tá’knafirði, en veiðarnar lögðust
niður í síðari heimsstyrjöldinni. Að
henni lokinni hefst íslenzk hval-
veiðiútgerð frá Hvalfirði, frá Sönd-
unum undir Þyrli, þar sem allar að-
stæður til vinnslu voru tiltölulega
góðar. Þá liafði nýtt útgerðarfyrir-
tæki, „Hvalur h.f.“, tekið við rekstr-
inum og hefur það annazt hann
siðan af dugnaði og fyrirhyggju, en
formaður þess frá upphafi er Loftur
Bjarnason, útgerðarmaður í Hafnar-
firði. Fyrst í stað voru skipstjór-
arnir á skotbátunum norskir en
brátt tóku íslenzkir skipstjórar og
íslenzkar áhafnir við þeim, og hafa
þeir íslenzku ekki reynzt síður feng-
sælir.
Mikla atvinnu höfðu menn í sam-
bandi við hvalveiðar Norðmanna
hér við land. Þeir, sem að þeim
unnu, eru nú sem óðast að týna
tölu og minni, og er hætt við að
þar fari forgörðum nokkur fróðleik-
ur, sem islenzk atvinnusaga verður
fátæklegri án. Það er til marks um
að þeir norsliu höfðu mikil umsvif
og bárust sumir hverjir talsvert á,
að „ráðherrabústaðurinn“ í Reykja-
vík var áður einkabústaður Hans
El'efsen, sem reisti hvalstöð sína
á Sólbakka við Önundarfjörð 1889,
en fluttist þaðan með allt sitt að
Asknesi við Mjóafjörð 1901 — nema
bústaðinn, sem skömmu síðar var
Framhald á bls. 28.
Spegilsléttur sjór í morgunsárið *—■ og tígulegur er Snæfellsjökull í
sólskininu af hafi að sjá. Það verður sjónasviptir, ef hlýnandi veðurfar
sviptir hann hjálminum hvíía.
Hvalveiðistöðin í Hvalfirði. Það skal tekið fram, að hvalurinn, sem
verið er að draga upp brautina að skurðarpallinum, er reyður en ekki
búrhveli.
g VIKAN