Vikan - 30.07.1964, Blaðsíða 14

Stóriðja, orkuver, erlent fjármagn, kíló-
wött, milljónir, ráðstefnur, vatnsafl, boranir
— allt eru þetta orð, sem heyrast hér á fs-
landi æ oftar, og fylla hugi landsbúa.
Tækni nútímans (eitt slíkt orð í viðbót)
er orðin svo fullkomin og víðtæk, að það
sem fyrir tuttugu til þrjátíu árum voru álitn-
ir eintómir draumórar, er nú margt orðið að
bláköldum veruleika. Tæknin gerir tvennt:
hún nýtir betur þær orkulindir, sem til eru
— og þarf jafnframt fleiri og meiri orkulind-
ir. Um leið og orkan er nýtt betur, eru fram-
leidd ný og ný tæki, sem fá meiri markað
meðal almennings, sem aftur þarfnast meiri
orku. Þótt hvert einstakt tæki þarfnist minni
orku og sé um leið ódýrara í notkun, fjölgar
tækjunum svo ört í heild, að orkuþörfin
verður meiri.
Þessvegna er alltaf verið að tala um þörf-
ina á meiri og ódýrari orku, reynt að finna
nýjar leiðir til að nýta þá orku, sem til er,
og reynt að finna nýja orkugjafa —- nýjar
orkulindir.
Það eru ekki ýkjamörg ár síðan vísinda-
menn fundu upp aðferðir til að nýta þá geypi-
legu orku, sem felst í efniskjarnanum —
kjarnorkuna. Vonir manna voru þá miklar
um það, að það mundi takast á örfáum ár-
um að nýta hana til einstaklingsþarfa á
friðartímum. Þetta hefur þó reynzt erfiðara
viðfangs tæknilega séð, en búizt var við, og
enn í dag er þessi draumur ekki orðinn að
raunveruleika, og verður sennilega ekki
næstu 10—20 árin.
Þessvegna er það, að menn eru daglega að
reyna að finna nýjar leiðir til að nýta þá
— VIKAN 31. tbl.
orku, sem til er — á sem ódýrastan hátt.
í sjálfu sér er hér aðeins um það að ræða,
að finna nýjar aðferðir til að nýta sömu
grundvallarorkuna, — því að öll orka jarðar-
innar, einnig kjarnorkan — kemur frá sama
grundvallarorkugjafanum — sólinni. Hvaðan
sólin fær sína geysilegu orku er aftur annað
mál.
Allar þær orkulindir, sem maðurinn hefur
fundið í jörðu, kol, olía, gas o. fl., kemur upp-
haflega frá sólinni, því þetta eru allt mis-
munandi gamlar jarðarleifar, sem áður lifðu
og döfnuðu í sólarljósi, fengu þaðan sína
lífsorku og fóru með hana í moldina, flutt-
ust æ neðar og breyttust smám saman í
önnur efni, sem maðurinn hefur síðan nýtt
á margvíslegan máta.
Jafnvel vatnsaflið, sem við íslendingar er-
um svo hreyknir af, byggist einungis á orku-
gjöf sólar, sem heldur við hinni eilífu hring-
rás vatnsins frá yfirborði jarðar — upp í
háloftin með uppgufun — aftur niður til
jarðar með regni. Síðan rennur vatnið stytztu
leið til sjávar með sínum þunga, sem nýttur
er til orkugjafar.
Það vill svo til, að sú eina orkulind, sem
til er hér á landi, er vatnsaflnð — og nóg
af því.
Þessvegna er það, að í leit okkar að ein-
hverju til að lifa af, höfum við auðvitað
hyggt vonir okkar á vatnsaflinu.
Spurningin er aðeins sú: Hvað eigum við
að gera við allt þetta vatnsafl? Alla þessa
ónýttu orku? Eigum við að nýta hana sjálfir
á einhvern hátt, eða eigum við að gera öðr-
um kleift að nýta hana og greiða okkur
fyrir?
Lengi vel hefur það verið álitið óumflýj-
anlegt, að ef þessi orka ætti að nýtast á ann-
að borð, mundi þurfa að gera það hér á staðn-
um. Kol og olíu er hægt að flytja hvert sem
er, en vatnsafl er ekki flytjanlegt um langan
veg.
Eða hvað?
Jú, viti menn. Fyrir nokkrum árum síðan
varð sú framför í tækninni, að fundin var
upp örugg og þægileg aðferð til að flytja
-— ekki vatnið sjálft — heldur vatnsorkuna
um óravegu. Olía er flutt í pípum langar
leiðir, og hefur gefizt vel. Auðvitað er líka
hægt að flytja vatn í pípum, en þá missir
það orku sína, sem byggist einungis á þyngd-
arlögmálinu. Ekki efnabreytingu eins og kol
og olía.
En þessi nýja uppfinning gerði það kleift
að flytja það rafmagn, sem framleitt er með
vatnsorkunni á staðinn, langar leiðir. Án
þess að orkumissir sé verulegur á leiðinni.
Við vitum að hægt er að flytja orku vatns-
ins — raforkuna — frá Soginu til Reykja-
víkur, og jafnvel lengra. En á þessari leið
verður mikil orkubreyting, sem gerir það
nauðsynlegt að hafa með vissu millibili,
dýrar spennistöðvar, til þess að koma aflinu
óbrengluðu alla leið.
En þessi nýja uppfinning gerir þessar milli-
stöðvar algerlega óþarfar, svo að nú er hægt
að flytja rafmagn langar —- langar leiðir,
án þess að orkumissir verði verulegur.
Sennilega var það Jónas Sveinsson, læknir,