Vikan - 13.06.1974, Blaðsíða 24

STALDRAÐ VIÐ
Á ÞJÓÐHÁTÍÐARÍ
Þjóðhátiðarárið 1974, þegar
íslendingar minnast ellefu hundruð ára
búsetu i landinu, verður án efa lengi haft
i minnum. Langt er síðan jafnmikil ólga
hefur verið i þjóðmálunum og þvi ekki
óhugsandi, að þetta ár verði nokkurt
timamótaár i sögu þjóðarinnar og það
ekki einungis afmælisins vegna.
Á timamótum hefur lengi verið siður
að staldra við, lita yfir farinn veg og
minnast bæði þess, sem vel hefur farið,
og eins hins, sem miður fór, ef af þvi
mætti draga nokkurn lærdóm og skilning
á þvi, hvernig rétt sé að bregðast við
vandamálum framtiðarinnar, sem ung
þjóð hlýtur að renna vondjörfum augum
til.
Við Vikumenn ákváðum að halda
þennan sið i heiðri og brugðum á það ráð
að leita svara við fáeinum spurningum,
sem varða íslandssöguna og framtíð
þjóðarinnar, hjá nokkrum völdum
körlum og konum.
Spurningarnar, sem við leituðum
svara við, voru þessar:
1. Hver finnst þér vera gleðilegasti
atburður íslandssögunnar?
2. En sá dapurlegasti?
3. Berðu kviðboga fyrir framtið islenzku
þjóðarinnar?
1. Ef hægt er að telja sjálfan fund tslands at-
burð íslandssögunnar vildi ég tvimælalaust
telja hann þeirra gleðilegastan. Hann er alla- t
vega upphaf að sögu vorri, þótt þjóðin verði
kannske ekki til sem slik fyrr en siðar. — Ég
held, að þjóðin megi hrósa happi yfir að hafa
fengið þetta land til umráða. Hér hefur henni
farnazt bæði vel og illa, en ekki er vist, að
önnur nálæg lönd hefðu reynzt þjóðinrw betur.
2. Dapurlegasti atburðurinn held ég að sé vig
Jóns Arasonar og sona hans. — Jón hefur ný-
lega verið kallaður siðasti íslendingurinn og
mótstaða hans gegn siðaskiptunum var ekki
einungis af trúaMegum rótum runnin heldur
ekki sízt andspyrna gegn hinu erlenda valdi.
Jón sá, að konungur mundi ekki aðeins hrifsa
eigur kirkjunnar og svipta hana sjálfstæði
sinu, heldur væri allt sjálfstæði og sjálfsfor-
ræöi landsmanna frá þeim tekið með hinu
aukna konungsvaldi.
Það er i rauninni hörmulegt, að þjóðin
skyldi vera svo algerlega varnarlaus gegn
liinu erlenda konungsvaldi, að annar eins at-
burður gæti gerzt. Og hvað sem segja má um
kirkjuvaldið sem slikt hafa siðaskiptin óneit-
anlega valdið gifurlegri menningarlegri
afturför. Ekki þarf lengi að hugsa um það,
hve gifurlegt góss og gersemar kirkna og
klaustra var fært úr landi eða eyðilagt eftir
siöaskiptin til að sjá hvilik hrörnun í hugar-
fari fylgdi i kjölfar siðaskiptanna. Mun hitt
þó vega enn meir, að afgjöld og leigur eftir
klaustra- og kirknajarðir, runnu héðan i frá
út úr landinu i hit konungs. Það er eins og alit
hafi beinzt að þvi að mergsjúga þjóðina og
sjá svo um, að enginn grundvöllur sjálfstæðs
menningarlegs eða efnahagslegs j Ifs þjóðar-
innar næði að grundvallast.
Vera má, að sjálft vig Jóns Arasonar og
sona hans hafi ef til vill ekki breytt miklu hér
um, siðaskiptin hefðu óhjákvæmilega komið
þótt siðar yrði. En þessi atburður er eins og
tákn þessa hörmulega tiðaranda 16. aldar.
3. Nei, það geri ég ekki. Aukin velmegun og
aukin alþjóðahyggja gerir það vissulega að
verkum, að þjóðin þarf að gæta sin enn frem-
ur I fraintíðinni en hingað til, gæta sjálfstæðis
sins og virðingar, en náttúra okkar lands ér
gjöful og landið nægilega h'art til að menn
þurfi nokkuð fyrir Iifinu að hafa til að geta lif-
að þvi sæmilega, og er hið siðarnefnda
kannske hvað inikilvægast. Ef við förum vel •
nieð landið og gögn þess munu þau geta séð
þjóðinni vel farborða um ianga tið, en hér
þarf þó vissulega aðgæzlu. Hins vegar geta
einhverjir þeir utanaðkomandi atburðir i
skeð, sem breyti stöðunni á taflborðinu, en
við þvi er erfiðara að sjá.
24 VIKAN 24. TBL.