Vikan - 10.07.1980, Síða 50

Undarleg atvik — Ævar R. Kvaran
ER DAUÐINN ENDIR
ALLRAR TILVERU
MANNSINS?
Tvennt er það sem oft fer saman.
Það er einþykkni og rík hvöt til sjálf-
stæðis. Þetta er eitt einkenni Íslendinga.
Ef það er rétt þá er það í senn kostur
okkar og galli. Annars vegar leiðir slíkt
til þess að við viljum standa sem mest á
eigin fótum og eruni reiðubúnir að fórna
allmiklu til þess. Hins vegar leiðir þetta
iðulega til sundurlyndis. Þetta kann þvi
að skapa sterka einstaklinga en það
getur einnig haft i för með sér hættuleg
sjúkdómseinkenni þjóðar okkar. Því við
erum ádeilugjarmr eins og forfeður okk-
ar.
Þó vil ég nefna hér efni sem jafnvel Is-
lendingar geta ekki deilt um, en það er:
að eitt sinn skal hver deyja.
Þegar þess er gætt að þessi örlög bíða
okkar allra þá er þaðfurðulegt hve sjald-
an er á þetta minnst. Það er varla gert
nema við jarðarfarir eða í lofgreinum
um látna.
Hafa menn þá engan áhuga á þessum
óhjákvæmilegu örlögum sínum? Vafa-
laust. En það þykir víst ekki smekklegt
að minnast of oft á það. Hvers vegna?
Ætli hin ömurlega mynd sem visindin
hafa brugðið upp af dauðanum eigi ekki
einhvern þátt í því.
Hvernig er þá þessi mynd? Hvað er
læknum og hjúkrunarkonum kennt um
dauðann? Þetta: Þegar hjartað hættir að
halda blóðrásinni gangandi fær heilinn
ekki lengur neina næringu og skemmist
því mjög hratt. Það tekur ekki lengri
tíma en stundarfjórðung eða svo.
Og þegar hér er komið segja textar
læknavísindanna að persónuleiki sjúkl-
ings sé ekki lengur fyrir hendi. Hann
hefur verið eyðilagður fyrir fullt og allt.
Einstaklingurinn hættir að vera til.
Öldum saman hafa læknaskólar kennt
læknum og hjúkrunarkonum þessa
óhugnanlegu og fagnaðarsnauðu kenn-
ingu. Og hvaða fólk er þetta? Það er
fólkið sem ætlast er til að hjálpi okkur á
banabeði. Hjálpi okkur að átta okkur á
dauðanum. Þess er tæplega að vænta að
þeir sem þessu trúa telji þetta örvandi
umtalsefni.
En nú vaknar spurningin: Hefur þessi
kenning verið svo vel staðfest að þar
komist enginn efi að? Er þetta heilagur
sannleikur sem við getum treyst hvernig
sem á stendur?
Eða varðar okkur kannski ekkert um
þetta?
Heimskunnur maður komst svo að
orði um það:
„Ekkert val í lífinu kemst undan
áhrifum þess hverjum augum persónu-
leikinn litur á’örlög sín og dauða. Þegar
alls er gætt er það skilningur okkar á
dauðanum sem ákveður svörin við öll-
um þeim spurningum sem lífið leggur
fyrir okkur. Af þessu leiðir nauðsyn þess
að búa sig undir hann.”
Og hver sagði þetta? Það var Dag
Hammarskjöld, framkvæmdastjóri Sam-
einuðu þjóðanna.
Ég brá upp þeirri spurningu áðan,
hvort læknisfræðin væri að segja sann-
leikann þegar hún segir okkur að dauð-
inn sé endir allrar tilveru mannsins.
Þótl undarlegt kunni að þykja eru það
einmitt þeir sem eru að deyja sem
mynda sterkustu andmælin gegn þessari
læknisfræðilegu kenningu. Hvers
verðum við vör þegar við deyjum? Hvað
sér hinn deyjandi við lokin? Er dauðinn i
skilningi hins deyjandi manns hrein út-
þurrkun eða nýtt upphaf?
Það skal fúslega viðurkennt að flestir
sjúklingar virðast líða inn i meðvitund
arleysið án þess að verða varir við það.
En svo eru bara aðrir sem eru bersýni-
lega með fullri vitund allt til loka og segj-
ast „sjá” inn í það sem fyrir handan er
og geta skýrt frá þessari reynslu sinni
áður en þeir gefa upp öndina.
Þetta fólk sér i sýnum látna ættingja
og vini. Það sér stundum trúarlegar per-
sónur. Það sér ójarðneskt umhverfi sem
einkennist af birtu, fegurð og mjög sterk-
um litum. Og þessari reynslu fylgir al-
gjör breyting á liðan viðkomandi manns.
Þessum sýnum fylgir ró, friður, upp-
hafning og trúarlegar tilfinningar. Sjúkl-
ingurinn hlýtur fagran dauða, þvert á
móti hinni venjulegu deyfð, drunga og
ömurleika sem almennt er búist við
þegar fólk deyr.
Það er athyglisvert um þá sem ekki sjá
neinar sýnir að þeir verða engu að siður
varir við þessa stórkostlegu breytingu á
liðan sinni, sem meðal annars lýsir sér í
þvi að sársauki og þjáning hverfur.
Slík yfirskilvitleg reynsla er vitanlega
ekkert nýnæmi. Hér er um forna reynslu
deyjandi fólks að ræða. En sökum hinna
máttugu vísinda og ótta við að slíkt yrði
talið annaðhvort til geðveiki eða ofsjóna
hefur fólk vafalaust leynt þessu og reynt
að láta ekki á því bera. En nú verður
ekki lengur um þetta þagað, hvort sem
það brýtur í bága við aldagamlar kenn-
ingar visinda eða ekki. Læknar hafa
orðið svo mikils visari i þessum efnum
að þeir geta ekki lengur orða bundist.
Enda er það ekki nema sjálfsagt, ef
menn vilja þá ekki leyna sannleika.ium
vísvitandi.
Árið 1977 kom út bók i New York
sem vakti mikla athygli og bar nafnið
AT THE HOUR OF DEATH. Hún
hefur nú góðu heilli komið út á íslensku i
ágætri þýðingu Magnúsar Jónssonar
með nafninu SÝNIR Á BANABEÐI.
Höfundar þessarar bókar eru tveir og er
mér sérstakt ánægjuefni að geta tekið
það fram að annar þeirra er tslendingur
Bókin er eftir þá dr. Karlis Osis, sem er
meðal kunnustu sálarrannsóknamanna
Bandaríkjanna og rannsakaði meðal
annars hæfileika Hafsteins Björnssonar,
og dr. Erlendur Haraldsson, lektor i dul-
sálarfræði við Háskóla Islands, sem
þegar hefur skrifað mjög athyglisverða
bók um könnun á dulrænni reynslu ts-
lendinga, trúarviðhorfum þeirra og þjóð-
trú, sem ber nafnið ÞESSA HEIMS OG
ANNARS.
Þetta eru bækur sem enginn ætti að
láta fram hjá sér fara sem áhuga hefur á
sálrænum hæfileikum mannsins.
Það er nú orðið nokkuð siðan dr.
Karlis Osis tók að fá vaxandi áhuga á
þvi sem fólk sér og segir á þanabeði.
Árið 1966 kom út bók eftir hann í
Bandarikjunum um rannsóknir hans á
þessum efnum og vakti hún mikla at-
hygli. En fyrsta þess háttar könnun dr.
Osis var þó gerð 1959—60 samkvæmt
ósk Parapsychology Foundation. En
árið 1972 fékk hann styrk til sams konar
rannsókna i gjörólíku menningarþjóðfé-
lagi, Indlandi, og til samstarfs i þessum
vandasömu rannsóknum kaus hann ís-
lendinginn dr. Erlend Haraldsson.
Þessi indverska rannsókn var gerð til
þess að ganga úr skugga um hvort niður-
stöðurnar af rannsókninni í Bandaríkj-
unum væru dæmigerðar fyrir banda-
rísku þjóðina. En niðurstöður indversku
könnunarinnar reyndust þær sömu þrátt
fyrir gjörólíka menningu, trúarbrögð og
lífsviðhorf þessara óliku þjóða.
Ekki get ég látið hjá líða að geta um
útkomu annarrar merkilegrar bókar,
sem snertir þessi efni, en það er bókin
LÍFIÐEFTIR LlFIÐeftir Raymond A.
Moody jr., sem út kom hjá Vikurútgáf-
unni í islenskri þýðingu hins ágæta þýð-
anda Ólafs H. Einarssonar 1977.
Þótt sannarlega sé margt merkilegt í
bók Moodys verður þó bók þeirra dokt-
oranna Osis og Erlends, SÝNIR Á
BANABEÐI, að teljast í flokki fyrstu
visindalegra rannsókna á þeim fyrirbær-
um sem svo margir hafa lýst á dauða-
stund sinni. En þessir siðarnefndu höf-
undar áttu tal við 1000 lækna og hjúkr-
unarkonur á Indlandi sem frá slíku
höfðu aðsegja.
Þessar rannsóknir hafa nú vakið slika
eftirtekt að vísindin hafa orðið að skapa
nýtt orð um þessi visindalegu fræði
Thanatologv eða dauðafræði.
Virtasti og kunnasti sérfræðingur á
þessu sviði í Bandaríkjunum er dr. med.
Elizabeth Kubler-Ross í Flossmoor í Illi-
nois. En hún skrifaði formála að báðum
þeim bókum sem hér hafa verið gerðar
að umtalsefni. I formála bókarinnar
LÍFIÐ EFTIR LÍFIÐ segir hún meðal
annars:
„Ég tel að við séum komin að kross-
götum i andlegum málum mannlegs lifs.
Við verðum að taka i okkur kjark til þess
að opna ýmsar lengi luktar leiðir og ját-
ast um leið undir þann sannleik að vél-
ræn, vísindaleg tækni okkar tíma er þess
ekki umkomin að takast á við fjölmargar
ráðgátur og fyrirbæri mannlegs lifs.”
Sýnir við dánarbeði eru vitanlega ekki
fremur en önnur sálræn fyrirbæri neitt
nýnæmi. Þetta hefur hvort tveggja fylgt
mannkyninu frá upphafi, enda er þeirra
getið í ævisögum og bókmenntum allra
alda. En þrátt fyrir þetta hefur staðið á
vísindalegum rannsóknum.
Fyrir meira.en hálfri öld lýstu tveir
brautryðjendur sálarrannsókna, þeir
Frederick Myers, nafnkunnur breskur
fræðimaður í klassiskum bókmenntum,
og heimspekingurinn James H. Hyslop
við Columbia-háskólann í Bandaríkjun-
um, slíkum fyrirbærum. En gallinn var
sá að þeir gerðu aldrei visindalegar
kannanir á þeim og voru þau þess vegna
ókunn meðal visindamanna almennt
þangað til undarlegir hlutir tóku að ger-
ast á heimili sir Williams Barretts,
eðlisfræðiprófessors við Royal College
of Science í Dyflinni.
Eiginkona sir Williams var læknir og
sérfræðingur í uppskurðum í sambandi
við fæðingar. Nóttina þann 12. janúar
1934 kom hún þjótandi heim til sin af
sjúkrahúsinu í mikilli spennu til þess að
segja manni sínum frá tilfelli sem snart
starf hennar. Lafði Barrett hafði verið
kvödd til þess að taka á móti barni Dor-
isar nokkurrar og þó barnið fæddist full-
friskt var Doris að dauða komin. Lafði
Barrett lýsti atvikum með þessum hætti:
„Allt í einu leit hún áköf í átt til viss
hluta herbergisins og geislandi bros
færðist yfir ásjónu hennar. „Yndislegt,”
sagði hún, „yndislegt!” Ég spurði hana:
„Hvað er yndislegt?” „Það sem ég sé,”
svaraði hún lágri ákafri rödd. „Hvað
sérðu?" „Yndislega birtu — dásamlegar
verur.” Það er erfitt að lýsa þeirri sterku
tilfinningu raunveruleika sem kom fram
við það hve gagntekin hún var af sýn
50 Vikan 28. tbl.