Vikan - 04.06.1987, Blaðsíða 14

ísland í höfði Bernharðs
Höfn þegar gainla þernan minntist á
Fransmanninn, hann væri svo einmana
og fallegur drengur. En við Jón máttum
ekki vera að þvi að hlusta á þá gömlu því
einmitt þá var okkar helgistund að renna
upp. Við fórum upp á bátadekk og horfð-
um til lands. Þetta gerðum við alltaf fyrir
austan Höfn. Við bara horfðum til lands
frá Stokksnesi og fyrir Lónið og nutum
þess að horfa á fjallið sem lítur út eins
og brjóst. „Þetta er eins og konubrjóst,“
sögðum við alltaf okkar á milli og þögðum
svo. Þetta er eins og brjóst konunnar,
kærustunnar eða hennar mömmu. Þetta
eru brjóst íjallkonunnar. Við fórum alltaf
upp á dekkið þarna og stóðum í andakt
nokkra stund, hvort sem var að nóttu eða
degi. Jafnvel í þoku reyndum við að grilla
í þessi brjóst því þau voru tákn þess að
þetta land er hún mamma okkar allra.
Þungir skýjabakkar nálguðust úr suð-
austrinu og við litum upp þegar fyrstu
rigningardroparnir féllu. Þá sáum við
Bcrnharð standa fyrir aftan okkur í skoti
við dyrnar. Hann hafði greinilega verið
að fylgjast með okkur. Við bentum á fjall-
ið og gerðum handahreyfingar fyrir okkar
eigin brjóstum sem skiljast um víða ver-
öld. Bernharður herti sig auðsjáanlega upp
og brosti. Hann hafði skilið okkur og
horfði til Ijallanna sem voru að hverfa í
rigningu og þokusudda. Við vorum í góðu
skapi og klöppuðum honum á bakið og
sögðum: „Þetta er allt í lagi, vinur. Nú
fara allir i koju því við þurfum að vera
klárir fyrir uppskipun á Fáskrúðsfirði
eldsnemma í fyrramálið." En Bernharður
vildi tala. Hann spurði okkur hvers vegna
engir farþegar væru um borð og við gátum
ekki svarað því. Honurn fannst hann hafa
verið blekktur, hafður að fífli, og hér var
hann einn og yftrgeFtnn. Einmanaleikinn
stafaði af honum og við vorkenndum
honum.
Þannig hófst nýr kafli í sjóferð Bern-
harðs og okkar Jóns. Við höfðum gætur
á bátadekkinu og skiptum okkur af hon-
um þegar færi gafst.
Ég var að kasta drasli út af skutnum
og leit upp á bátadekkið. Ég sá Bernharð,
kallaði til hans og benti út yfír hafið:
„Sástu hvalinn?“ Hann leit í áttina sem
ég benti og hikaði. „Nú, þarna er hann
aftur,“ hrópaði ég. Bernharður skimaði
út yfír hafflötinn. Hann kinkaði kolli glað-
ur á svip. Honunr fannst hann hafa séð
hvalinn og hann ljómaði af ánægju. Ég
var samt að ljúga því ég hafði séð hvalinn
nokkrum tímum áður þar sem hann fylgdi
skipinu smástund og renndi sér svo í
bylgju og hvarf. Það var dimmt og rign-
ingarskúrir gengu yfir. Bcrnharður horfði
út í rigninguna. Hann dró djúpt andann,
skimaði enn um stund og leit svo niður
með skipssíðunni þar sem sjórinn féll frá
bóg og skrúfu.
Við Jón höfðum greinilega gefið ferð
Bernharðs nýtt innihald. Hann fylgdist
með okkur og birtist alltaf þegar við feng-
um okkur frískt loft í skutnum. Hann kom
ekki niður en við fórum upp á bátadekkið
og ræddum við hann. Hann vildi vita allt
um íslenskar konur en minntist ekki á
munnmælasöguna fyrr en á Ströndum eða
við Látrabjarg.
Við fórum frá Norðfirði að kvöldlagi.
Á leiðinni út höfðum við Jón tekið í spil
og fengið okkur einn gráan. Bernharður
var uppi á bátadekkinu, eins og venjulega,
þegar við komuin út. Hann vildi spyrja
okkur um fiska. Ég sagði við hann: „Bern-
harður, veistu hver er hættulegasti fiskur
sem fyrirfinnst í sjónum?“ Hann horfði á
mig augum sem ég vissi að treystu mér.
Ef til vill fann hann aðeins keim af áfengis-
lykt. „Jú, vinur minn, það er sko ekki
hvalurinn. Það er sko annað dýr, minna
og veiklulegra útlits. - Það er sildin.“ Það
var suddi í loftinu og varla sást meira en
nokkra metra út yfir borðstokkinn. Jón
benti út í þokuna í austurátt: „Hefurðu
heyrt um Rauða torgið, eða hvað?" Bern-
harður varð undrandi á svipinn. „Jú,
auðvitað." „Nei, nei, þú þekkir ekki það
torg,“ sagði hann og ég glotti með Jóni,
„ekki einu sinni harðsvíruðustu leiðtogar
Sovétríkjanna hafa séð hið sanna Rauða
torg þar sem hættulegasti fiskur sjávarins
lék sér áður en mennirnir, sakir ráðsnilld-
ar sinnar, komu honum fyrir kattarnef.“
Bernharður vissi ekki hvort hann átti að
brosa eða vera alvarlegur. Hann horfði
rannsakandi augnaráði á okkur. Jón
þandi brjóstið og gerði sig merkilegan.
Okkur fannst alveg bráðnauðsynlegt að
upplýsa þennan sakleysingja frá suðlægum
löndum, þennan andskotans móðursvipta
dreng, unr staðreyndir lífsins.
„Sérðu, nú ætla ég að útskýra þetta fyr-
ir þér,“ sagði ég. „Margar sjómílur hér
austur af eru straumamót sem allir íslensk-
ir sjómenn þekkja. Þar safnaðist saman
alveg stjarnfræðileg kássa af pinkulitlum
rauðum kvikindum sem varla sjást með
berum augum en lita samt hafið svo rautt
að það lítur út eins og tómatsúpa - já,
tómatsúpa!" Ég hallaði mér að Bernharði
og hann hörfaði aðeins undan. „Núna er
ég að segja þér heilagan sannleika," sagði
ég og horfði stíft framan i hann. „Þarna
óx og dafnaði hættulegasti fiskur sjávar-
ins. Hann safnaðist í torfur og óð með
ofstopa urn allan sjó. Aðrir fiskar sóttu
sér öryggi innan um síldina og stærstu dýr
sjávarins, hvalirnir, forðuðust þessa kös
sem var í þeirra skilningi margfalt og enn
stærra skrímsli en þeir sjálfir. Aðeins mað-
urinn taldi sig vera meiri og kastaði netum
sínum á síldina." Ég benti út í þokuna,
Bernharður fylgdist stóreygur með og Jón
reykti sígarettu sem var orðin blaut.
„Hverjir hafa orðið að láta lífið fyrir
síldina? — Jú, vinur minn, stóryrtir sjómenn
sem einskis svifust. Þeir köstuðu á torfuna
án fyrirvara og héldu sig ráða örlögum
hennar í einni svipan. Þeir báru enga virð-
ingu fyrir þessum smáu fiskum og skildu
ekki neitt i neinu þegar þeir sameinaðir
beindu milljónum ugga og milljónum
sporða niður og lengra niður. Þannig
gripu þeir í nótina og drógu allt klabbið
í djúpið. Þú mátt trúa mér, Bernharður,
þessi djöfulsins seiði drógu i djúpið
hrausta menn. Þau toguðu í nótina, veltu
skipinu úr jafnvægi, veltu því á hlið, tog-
uðu i allar taugar og höfðu það með sér
niður í hinstu myrkur."
Ég hélt áfram að benda út í þokuna.
„Núna er síldin horfin, vinur minn, af þvi
að þrátt fyrir allt eru mennirnir óneitan-
lega snjallari en hún.“ Bernharður rýndi
út í þokuna. Jón strauk fingri eftir blautri
lunningunni, dropar röðuðu sér upp og
runnu svo til hliðar. „Ertu virkilega að
segja mér satt?“ sagði Bernharður. „Getur
sildin dregið heilt skip og áhöfn í djúp-
ið?“ Hann leit á Jón til að fá staðfestingu
á þessu. „Já, þetta erdagsatt," sagði hann,
strauk úða af vanganum og sletti úr lúk-
unni. „Þú getur ímyndað þér fyrst ein
torfa getur verið mörg hundruð tonn.“
Bernharður varð eftir í skutnum þegar við
kvöddum. Hann horfði niðurmeð síðunni
þar sem glitti í hættulegt hafið.
Bernharður kom aldrei inn í messann
og hann hagaði sér einhvern veginn eins
og við værum á leynifundum þegar við
Jón hittum hann aftur á. Hann hafði mjög
sterka tilfinningu fyrir því að hver hlutur
ætti sér sinn sess og að röð og regla ætti
að vera um borð í þessu skipi eins og
annars staðar. Hver fer svo sem í heim-
sókn með leigubílstjóranum sem ekur
honum á staðinn? Hver býður þjóninum
á veitingastaðnum að setjast með sér til
borðs? Þannig fannst Bernharði staða
hans um borð vera hálfhjákátleg. Hann
var eini farþeginn eftir að litli, fulli kallinn
skjögraði frá borði með hjálp gömlu þern-
unnar á Fáskrúðsfirði. Honum fannst
hann yrði að halda virðingu sinni sem
farþegi og þess vegna neyddist hann til
þessa laumuspils í samskiptum við okkur
14 VIKAN 23. TBL