Vikan - 04.06.1987, Blaðsíða 38

geta. Okkur var seinna boðið í afmælisveislu
hjá einni þeirra.
Þessi ár voru mikil tilvistarkreppa hjá mér.
Ég var heltekinn af vangaveltum um hvað ég
vildi gera við líf mitt. Þannig séð voru þetta
að mörgu leyti erfið ár.“
Þegar Pétur lagði út í háskólanám hafði
hann í huga að gerast læknir. Fljótlega kom
þó í ljós að það var mannfræðin sem átti hug
hans allan.
„Mannfræðin er óskaplega skemmtileg
grein. Samhliða því námi var ég í félagsvísind-
um og svo seinna í stjórnmálafræði. I stjórn-
málafræðinni átti ég því láni að fagna að
komast í kynni við Karl Deutsch sem er einn
helsti gúrú þeirrar fræðigreinar. Karlinn hafði
mikinn áhuga á íslandi og tók mig undir sinn
verndarvæng. Það var stórkostlegt að kynn-
ast honum. Hann var bæði lifandi og
skemmtilegur og spurði góðra spurninga.
Sálarfræði og atferlisfræði voru líka hluti
af námi mínu þessi fjögur ár i Harvard. Þar
áttaði ég mig á því hvað vestræn sálarfræði
er takmörkuð - eins og til dæmis þetta eilífa
rugl um uppeldið og umhverfið. Ef þú spyrð
ólæsan og óskrifandi Indverja úti á götu í
Bombay að því hvort sé mikilvægara, uppeld-
ið eða umhverfið, þá horfir hann á þig með
fyrirlitningu og svarar: „Hvers konar rugl er
þetta? Auðvitað skiptir hvort tveggja jafn-
miklu máli.“ “
- Einhvers staðar heyrði ég að þú hefðir
verið í bisness með náminu:
„Já, já, ég held það nú. Ástæðan var nú sú
að ég var í bland orðinn leiður á náminu og
leiður á að vera blankur. Ég reyndi fyrir mér
með ýmiss konar vinnu. Meðal annars reyndi
ég að gerast sölumaður og selja alfræðibæk-
ur. En ég var vonlaus sölumaður og átti erfitt
með að vera að pranga þessu inn á fólk sem
hafði ekkert við það að gera. Við höfðum
heyrt að það væri ágætur peningur í því að
pensla. Ég og norskur félagi minn stofnuðum
því fyrirtæki og tókum að okkur að mála
hús. Það gekk ágætlega og umsvifin jukust
jafnt og þétt. Áður en varði vorum við komn-
ir með tuttugu manns í vinnu. Þetta var mjög
skrautlegt lið. Mest voru þetta útflippaðir
hippar en þó voru nokkir Islendingar sem
komu og unnu hjá okkur, meðal annars bræð-
ur mínir, Snævar og Árni Pétur. Snævar
bróðir minn varð kommúnisti á þessum tíma.
Hann sagði það afleiðingu af því að vera arð-
rændur af bróður sínum. En hann vitkaðist
með aldrinum og rekur nú eigið málningarfyr-
irtæki í Osló.
Til að flikka upp á fyrirtækið vorum við
til húsa í mjög finu hverfi. í götunni, þar sem
við vorum, bjó frægt fólk eins og Galbrait
og Julia Child. Þetta fólk bjó í óskaplega fin-
um húsum og ók um i límósínum með
einkabílstjóra. Það var líklega lítið hrifið af
bíldruslunum sem við parkeruðum við hliðina
á finu bílunum og hippaliðinu sem streymdi
inn og út úr húsinu hjá okkur.“
- Þú talar um hippa. Varstu kannski hippi
sjálfur?
„Nei, biddu fyrir þér, ég var það ekki. En
ég er sextíu og átta kynslóð og ég upplifði
allan þennan umrótstíma. Ég var með í einni
fyrstu stóru mótmælagöngunni eða setunni,
réttara sagt. Það var við eina af þessum risa-
vöxnu efnaverksmiðjum og hún framleiddi
napalm, Dow Chemicals. En ég var ekki mjög
virkur. Þetta var sérstakt tímabil. Þarna var
þessi gífurlega hreyfing og samkennd. En það
vantaði alltaf alvöruna. Þarna var tækifæri
til að breyta þjóðfélaginu en það var ekki
kýlt á það. Sextíu og átta kynslóðin hafði
sögulegt tækifæri, hún klúðraði því en vill
hins vegar ekki kannast við að hafa klúðrað
því. í dag hefur hún samlagast kerfinu og er
meira að segja orðin einn af helstu varð-
hundum þess. Það vantaði hugmyndafræði.
Það var of mikið fjör og of mikið dóp. En
frelsislöngunin var til staðar.
Ég held að þetta sé að byrja aftur. Þess
verður vart um allan heim við mismunandi
aðstæður að vísu, nemendur hér og verka-
menn þar, en þetta er sama frelsisþráin sem
er að gera vart við sig.“
Eftir fjögur ár í Harvard og með M.A. og
B.A. gráður upp á vasann stóð Pétur á kross-
götum. Hann var haldinn tilvistarkreppu og
gamla spurningin - hvað á ég að gera við líf
mitt? - leitaði stíft á hann. Dag nokkurn las
hann um Allende og þróun mála í Chile í
blöðunum og ákvað að fara til Suður-Amer-
íku. Pétur var ekkert að tvínóna við hlutina
frekar en fyrri daginn heldur pakkaði aleig-
unni og eiginkonunni, Nicole, inn í hvíta
fólksvagenbjöllu og keyrði af stað suður á
bóginn.
„Þetta var árið 1971 og stórmerkilegir hlut-
ir að gerast þarna. Ég vildi sjá og upplifa það
sem ég hafði verið að stúdera í Ijögur ár. Ég
vildi vita hvaða skilyrði þyrfti til að umbreyta
þjóðfélagi."
- Hvað gerðirðu eftir að þú komst til Chile?
„Ég þurfti að byrja á að læra spönsku. Svo
fór ég í framhaldsnám í þróunarhagfræði en
Það er eins og að selja
Islendingumfisk að
œtla að kenna búdd-
istum að slappa af.
við einn háskólann þarna var mjög góð deild
í þeirri grein. Eins lagði ég stund á félagssál-
fræði. í Santiago lauk ég mínu doktorsnámi.
Nú, svo var ég bara að horfa á og fylgjast
með. Mestur tími fór þó í að gera rannsóknir
á því hvernig ætti að breyta þjóðfélagi því ég
vildi skrifa um það bók. Svo var ég líka að
vinna með. Ég var blaðamaður fyrir Miami
Herald og Boston Globe. Auk þess var ég
fréttamaður fyrir kanadíska útvarpið og tal-
aði oft þarna norður til Toronto með táragas
í augum. Það voru orðin mikil læti þarna um
það bil sem ég fór þaðan.
Ég var hins vegar alltaf að leita. Ég talaði
við foringja hinna pólitísku hópa, allt frá últra
hægri herforingjum til vinstri skæruliða með
byssuna á öxlinni.
Þá komst ég í kynni við þessa manngildis-
hreyfmgu sem ég hef verið með síðan. Fyrst
áttaði ég mig ekki alveg á þessu, meðal ann-
ars vegna málaerfiðleika. En smám saman
rann upp fyrir mér að þetta var það sem ég
hafði alltaf verið að leita að.
Manngildishreyfmgin sem slík er ekki neitt
nýtt. Inntak þessara kenninga er í stuttu máli
að til að breyta þjóðfélaginu þarf samtímis
að breyta manninum."
- Varstu enn í Chile þegar Allende var
steypt af stóli?
„Nei, sem betur fer hafði ég rænu á að
koma mér til Bandaríkjanna í tæka tíð. Ég
dvaldi þar um tíma en fór svo aftur til Suður-
Ameríku, var mest í Argentínu og Venezúela.
Meðan ég var í Bandaríkjunum kenndi ég
stjórnmálafræði og aðferðafræði við háskóla
í Kaliforníu, meðal annars við Berkeley há-
skóla og Sonoma State háskólann. Sonoma
State er dásamlegur staður. Þetta er helsta
vínyrkjuhérað Kaliforníu og náttúrufegurðin
stórkostleg."
- Þegar þú varst í Chile lentir þú í frægri
orðasennu við Fidel Castro sem endaði með
því að hann bauð þér til Kúbu. Hvað gerðist?
„Æ, þetta Castro-, Kúbuævintýri,“ segir
Pétur og fær sér meira tyggjó.
„Þetta var eiginlega bráðfyndið allt saman.
Ég var staddur á blaðamannafundi sem
Castro hélt í Santiago. Hann var búinn að
vera á tveggja og hálfs mánaðar ferðalagi um
Chile og þetta var fyrsti blaðamannafundur-
inn sem hann hélt utan Kúbu, eftir að hann
tók völdin þar. Það sem gerðist var að ég
spurði hann spurningar sem pirraði hann eitt-
hvað og reif svo bara kjaft þegar hann ætlaði
að afgreiða spurninguna án þess að svara
mér. Svo fórum við að tala um herstöðina
hér og herstöðina á Kúbu. Hann spurði mig
hvernig þetta væri með þessa herstöð hér,
hvort ríkisstjórnin, en þá var vinstri stjórn á
Islandi, vildi að hún færi. Ég svaraði og sagði
að þeir segðu það en ég efaðist um að þeir
gerðu nokkuð í því. Þá sagði hann: Þarna
sérðu, svoná er það. Þá sagði ég við hann:
Þetta er bara eins og þarna hjá ykkur á Kúbu.
Þú ert með herstöð þar og segist ekki vilja
hafa hana en viltu hafa hana? Meðan hún er
þarna getur þú alltaf bent á þessa voðalegu
menn. Það hentar þér ágætlega og gerir þér
kleift að vera með einræðisstjórn.
Það varð allt vitlaust. Karlinn var orðinn
sótillur. Þetta var í rauninni mjög fyndið og
minnti helst á Davíð og Goliat hann svona
stór og svartur og ég svona lágvaxinn, ljós-
hærður - babyfeis.
Þetta endaði með því að hann sagði við
mig: Heyrðu, hvernig er þetta? Hvað varstu
að segja? Hvernig á að fara að því að gera
alvörubyltingu?
Ég svaraði því til að það væri nú of langt
mál til að ræða á þessum stað og stund. Eg
myndi bjóða þér til íslands, sagði ég við hann,
en ég veit að þar er of kalt fyrir þig. Þú ættir
bara að bjóða mér til Kúbu.
Ég sagði þetta auðvitað í gríni.
Þá segir hann: Já, heyrðu annars, áttu fyrir
38 VIKAN 23. TBL