Vikan - 27.08.1987, Side 12

TVÆR SÖGUR í EINNI
Það sem hér fer á eftir er að mestu byggt á tveim-
ur greinum eftir bókmenntafræðing að nafni
Tzvetan Todorov, en í þeim er meðal annars lögð
áhersla á að sýna fram á hvað það sé sem rétt-
læti að menn tali um leynilögreglusögur sem
sérstaka bókmenntagrein. I upphafi vekur Tod-
orov athygli á því að allar bækur af þessari gerð
séu i rauninni samsettar úr tveimur sögum, það
er sögu glæpsins annars vegar og sögu rannsóknar-
innar hins vegar.
Samhengi þessara tveggja sagna er mikið þótt
eðli þeirra sé ólíkt. í dæmigerðum leynilögreglu-
sögum er saga glæpsins óleyst gáta í upphafi
bókarinnar. Við vitum aðeins að glæpur hefur
verið framinn en ekkert um það hver sé sekur.
Saga rannsóknarinnar beinist að því að leiða sögu
glæpsins í ljós, hún er frásögn af því hvernig leyni-
lögreglumaðurinn finnur út einstök söguatriði
varðandi glæpinn og myndar úr þeim heildstæða,
rökrétta sögu.
í bókum af þessu tagi er rannsóknarsagan i raun
réttri ekkert annað en miðill milli glæpasögunnar
og lesanda. Hún er einföld og hlutlaus og varpar
engum skugga á sjálfa glæpasöguna, frekar en
sögumaður hennar, sem oft er aukapersóna i bók-
inni, varpar skugga á sögumann glæpasögunnar,
sjálfan leynilögreglumanninn.
TRÖPPUGANGUR ÞEKKING-
ARINNAR
Spennan í leynilögreglusögum er yfirleitt óeigin-
leg; hún er í verunni ekkert annað en forvitni.
Allir atburðir, sem skipta máli, hafa þegar átt sér
stað; lesandi nagar ekki á sér neglurnar yfir því
hvað muni gerast næst heldur veltir hann vöngum
yfír því hvað gerðist, hver myrti og hvernig.
Þekking á þessum atriðum er mismikil eftir því
hverjir eiga í hlut. Höfundur sögunnar býr eðlilega
yfir mestri vitneskju, hann veit ekki aðeins hvað
þegar hefur átt sér stað heldur hvað muni gerast
og hvernig bókin endar. Á næstefsta þrepinu situr
glæpamaðurinn með þekkingu sína á glæpnum
og ástæðum hans, en á næsta þrepi fyrir neðan
snuðrar leynilögreglan sem hefur ýmsar tilgátur
og grunsemdir en lætur litið uppi. Aðeins aftar á
merinni er svo sjálfur lesandinn, en til þess að
sætta hann við það hlutskipti er oft teflt fram
aukapersónu á borð við dr. Watson sem er lengur
að átta sig en nokkur annar. Eftir því sem á líður
nálgast persónur og lesandi þá fullnaðarþekkingu
sem höfundurinn býr yfir og hana hafa allir öðl-
ast við lok sögunnar.
Lesendur sagna sem þessara keppast auðvitað
við að komast upp á efsta þekkingarþrepið áður
en sögunni lýkur og skjóta^ þannig leynilögreglu-
manninum ref fyrir rass. í rauninni eiga þeir í
sífelldri baráttu við höfundinn sem reynir sitt ýtr-
asta til að blekkja þá fram á síðustu stundu.
ÓTRÚLEG ÓLÍKINDI
Lögmál leynilögreglusagna verður af þessum
sökum lögmál hins ólíklega. Sú persóna sögunnar
Einnaf sígildumfram-
kvæmdamönnum i
spæjarastétt er Simon
Templar, öðru nafni
Dýrlingurinn. Fyrsta
bókin um hann birtist
áriö 1928 og var skrifuð
af Leslie nokkrum
Charteris, en þaðvar
ekki fyrr en á fjórða
áratugnum að þeir <é-
lagar náðu umtais-
verðum vinsældum.
Okkur íslendingum er
Templar einna minnis-
stæðastur úr sjón-
varpsþáttum þar sem
Roger Moore lék aðal-
hlutverkið, en á
myndinni erarftaki
Moore, lan Ogilvy, i
hlutverki Dýrlingsins.
12 VIKAN 35. TBL