Vikan - 27.08.1987, Page 13

sem er grunsamleg reynist vera saklaus en sá ólík-
legasti reynist vera morðinginn. Um leið og
lesendur átta sig á þessu einfalda atriði hætta þeir
hins vegar að gruna þann grunsamlega og reikna
út að sá ólíklegi sé í rauninni líklegastur.
Höfundar þurfa að bregðast við þessum aðstæð-
um með því að gera söguna enn ruglingslegri.
Þeir leiða kannski fyrst fram líklegan morðingja
sem fyrir vikið er ákaflega ólíklegur, því næst ólík-
legan morðingja sem fyrir vikið er ákaflega líklegur
og loks hinn raunverulega morðingja sem hvorki
er líklegur né ólíklegur og þess vegna ákaflega
óliklegur í raun.
Til að sýna hve flókinn þessi eltingarleikur höf-
undar og lesenda getur orðið vitnar Todorov í
kvikmynd eftir Fritz Lang, Handan skynsamlegra
efasemda. Aðalpersónan, Tom Garett, vill sanna
hve dauðadómur geti verið óréttmætur, þar sem
saklausir menn séu oft teknir af lífi. Með hjálp
tengdaföður síns velur hann glæp sem lögreglan
er að rannsaka og kemur því þannig fyrir að grun-
ur falli á sig, saklausan. Meðan lögreglan telur
Garett sekan vita áhorfendur betur. Síðan gerist
það samtímis að lögreglan finnur út að um falsað-
ar sakargiftir er að ræða og áhorfendur komast
að því að Garett hefur í rauninni sett allan leikinn
á svið til að koma af sér raunverulegri sök glæps-
ins. Lögreglan telur Garett því saklausan meðan
áhorfendur vita fyrir víst að hann er í rauninni
sekur.
SVARTA SAGAN
Það sem sagt hefur verið hér að framan á við
um dæmigerðar leynilögreglusögur þar sem aðalá-
herslan hvílir á fortíðinni, hinum framda glæp, en
til er annar og ekki síður útbreiddur flokkur bók-
mennta þar sem hlutföllunum er snúið við. I stað
þess að spennan sé byggð á forvitni er um eigin-
lega spennu að ræða, angist yfir því hvað gerist
næst.
í slíkum sögum er leynilögreglumaðurinn ekki
hugsuður sem leysir gátuna í mestu makindum
heldur framkvæmdamaður sem á stöðugt í höggi
við harðsvíraða glæpamenn og leggur líf sitt und-
ir. í stað þess að glæpasagan skipi öndvegi er það
rannsóknarsagan sem allt snýst um. Bækur af
þessu tagi nutu mikilla vinsælda í Bandaríkjunum
um miðbik þessarar aldar og er Mike Hammer
eitt af fjölmörgum afkvæmum þessarar stefnu.
Að siðustu eru ónefndar sögur þar sem þessum
tveimur sagnagerðum er blandað saman á ýmsan
hátt, en í þeim er leikurinn jafnhliða fólginn í að
vekja forvitni og eiginlega spennu meðal lesenda.
í einni gerð slíkra sagna er aðalpersónan sökuð
um morð sem annar hefur framið og eina leiðin
fyrir hana til að sanna sakleysi sitt er að hafa uppi
á hinum raunverulega morðingja. Aðalpersónan
gegnir því þrenns konar hlutverki samtimis; hún
er fórnarlamb, sökudólgur og spæjari. Þrátt fyrir
snúna málavexti er þó engin hætta á öðru en að
allt gangi upp áður en bókinni lýkur. Annað væri
líka ófyrirgefanlegt.
Þegar rætt er um leyni-
lögreglusögur dettur
flestum nafn Agöthu
Christie fyrst i hug. Frá
og meðárinu1926
sendi hún árlega frá
sér nýja leynilögreglu-
sögu allttil dauöadags,
1976, en heildarsalaá
bókum hennar er talin
hafa náðumfjögur
hundruð milljón ein-
tökum. Agatha hafði
einstakt lag á að „fela“
morðingjannframá
siðustu blaðsíðu og
sigra þannig í glimunni
viðhina hnýsnu les-
endur.
Á árunum milli striða
varð til í Bandarikjun-
um nýkynslóð leyni-
lögreglumanna,
harðsoðnir einkaspæj-
arar sem voru gjarnan
drykkfelldir og þrjóskir,
svolitið upp á kven-
höndina og áttu ekki
siður i stappi við lög-
regluna en glæpalýð-
inn. Þekktastur
þessara harðhausa er
vafalaust Philip gamli
Marlowe sem Ray-
mondChandlerleiddi
fram á sjónarsviðið.
Nokkrir kvikmyndaleik-
ararhafa spreyttsigá
Marlowe i gegnum tið-
inaen í þvi efni kemst
enginn með tærnar þar
sem Humphrey Bogart
spyrnti niðurhælum
fljótlega eftir seinni
heimsstyrjöldina. Á
myndinni sést Bogart
ásamt Lauren Bacall í
The Big Sleep.
35. TBL VI KAN 13