Vikan - 12.01.1989, Síða 45

getið við einhvern að þeir hgðust binda
endi á líf sitt. Yflrleitt hefur fólk ákveðið
þetta með fyrirvara og undirbúið sig. Peg-
ar grannt er skoðað má í nær öllum tilvik-
um koma auga á slíkt eða einhver merki
um það að viðkomandi hafl verið haldinn
þunglyndi á einhverju stigi. Ef fólk hefúr
tilhneigingu til þess að vera þunglynt, þá
eru ýmsar aðstæður í lífi þess sem geta
gert herslumuninn og leitt það út í
sjálfsmorð. Nefna má dæmi eins og erfið-
leika í samskiptum viðkandi við maka sinn,
vinnuveitanda, alvarlegan líkamlegan sjúk-
dóm o.s.frv.
- Grípurslík örvamtingfólk seni t.d. eyg-
ir enga leið út úr fjárhagslegutn vattda?
Það er ekki að sjá að fjárhagslegir örðug-
leika í samskiptum viðkomandi við maka
sinn, vinnuveitanda, alvarlegan líkamlegan
sjúkdóm o.s.frv.
Eygir enga framtíð
— Peir setn ná að svipta sig lífi eru vœnt-
anlega þeir setn ekki hafa kornist undir
lœknishetidur í tœka tíð, áður en þeir láta
til skarar sktiða.
Ég geri ráð fyrir því að oftar sé það svo.
Gjarnan er um að ræða fólk sem þjakað er
af þunglyndi í fyrsta skipti og gerir sér því
aiis ekki grein fyrir vandanum. Það grípur
svo tii þessa örþrifaráðs þegar eitthvað
sérstakt kemur upp á sem setur það alger-
lega úr jafhvægi og það missir stjórn á sér
á þennan hátt. Það er undantekning að
einstaklingur fremji sjálfsmorð án þess að
geðkvilli hafi átt þar sök. Auðvitað er líka
um að ræða þunglynidssjúklinga og alk-
óhólista sem við höfúm haft til meðferðar.
— Hvemig lýsir þunglyndi sér? Hvenœr
er svo komið að viðkotnandi œtti að leita
lœknis?
Erfitt getur verið að segja til um mörkin
því þetta er svo einstaklingsbundið. Hins
vegar má benda á dæmigerð einkenni
þunglyndis. Þetta getur t.d. byrjað sem
svefnleysi sem verður stöðugt áður en
langt um líður. Fólk fer að vakna mjög
snemma og fyllist kvíða fyrir deginum.
Slen og ótímabær þreyta og áhugaieysi
geta einnig bent til þess að viðkomandi sé
þjakaður af þunglyndi. Ailar áhyggjur
leggjast illa í sjúklinginn og hann fer að
kvíða framtíðinni, hann fær kannski sektar-
kennd að ástæðulausu og svona mætti
halda áfram. Þessu ástandi fylgir oft mikil
vanlíðan og það er ekki víst að sjúklingur-
inn beri hana utan á sér. Þegar svo er kom-
ið að hver dagur er kvöl og allt er orðið
svart, er fólk ekki lengur dómbært um
ástandið og eigin líðan. Það eygir enga
framtíð.
Auðvitað er mikilvægt að sjúklingur leiti
læknis áður en ástandið er orðið svona al-
varlegt.
- Efeinhverfretnur sjálfsmorð erjafnan
tnikil leynd setn hvílir yfir því og oft reynt
að hylma yfir verknaðinn og gefa uþp
aðra ástœðu fyrir sviplegum dauða. í
minningargreinum er t.d. reynt að komast
hjá því að nefna þetta. Af þessutn sökum
má ráða að sjálfsmorð séu tnun algengati
en oþinberar skýrslur gefa til kynna.
Já, því er ekki að leyna. Mismunandi
sjálfsmorðstíðni í hinum ýmsu löndum,
samkvæmt opinberum tölum, getur m.a.
verið fólgin í mismunandi skráningu. Hér
á landi er dauði manns ekki skráður sem
sjálfsmorð nema það sé mjög greinilegt, —
hann hafi til dæmis skotið sig eða hengt.
Þegar einhver hefur iátist vegna of stórs
lyfjaskammts er ekki endilega um að ræða
sjálfsmorð. Aðstandendur og læknir leiða
kannski líkur að því, en ekkert verður
sannað, — nema þá að viðkomandi hafi skil-
ið eftir bréf eða skilaboð. Þess þekkjast
líka dæmi að fólk hafi fýrirfarið sér með
því að setja á svið bílslys. Þegar grannt hef-
ur verið skoðað hefur oft komið í ljós að
fólk sem er eitt á ferðinni í bifreið sinni og
ekur henni út af, veltir henni, hafúar ofan
í á eða í sjónum þegar það ekur út af
bryggju, hefur verið þjakað af þunglyndi.
Það valdi þessa leið til að kveðja þennan
heim. Á hinn bóginn er þess ekki getið í
skýrslum að þetta fólk hafi fJamið
sjálfsmorð, heldur hafi það einfaldlega
beðið bana í bílslysi.
Ásgeir Karlsson geðlæknir á geðdeild
Borgarspítalans: „Ef um bráðræðis-
lega skyndiákvörðun hefur verið að
ræða, jafnvel slys eða ógát, þá verður
fólk auðvitað himinlifandi að ekki
skuli hafa farið verr.“ uósm.: pAll kjartans
Metum sjálfsmorðshættuna
— Leitar fólk til ykkar þegar svona er
komið fyrir því? Hringir kantiski einhver
setn segir að honutn líði mjög illa og hann
hafi lengi vetið að hugleiða að fyrirfara
sér.
Ekki er algengt að fólk leggi þetta á
borðið á þennan hátt. Hins vegar kemur
fyrir að fólk undir áhrifúm áfengis hringi
jafnvel á nóttunni og lýsi því yfir að nú sé
stundin upp runnin nema þeim verði út-
veguð ákveðin lyf og svo framvegis.
Auðvitað verðum við ávallt að taka
þetta til greina en við verðum að vega og
meta í hvert sinn hversu alvarleg hótunin
er. Við verðum að meta sjálfsmorðshætt-
una hjá öllum sjúklingum sem koma til
okkar með þunglyndiseinkenni.
Þunglyndi er sjúkdómur sem kemur í
bylgjum og gengur yfir. Á meðan fólk hef-
ur einkennin er hættan fyrir hendi en ekki
endilega þess á milli þó vissulega komi
það fyrir. Þá er eins og sjúkdómurinn
blossi snögglega upp á ný, kannski 3-6
mánuðum eftir að viðkomandi kemur úr
meðferð.
Talað hefur verið um það að fólk íremji
sjaldnast sjálfsmorð þegar þunglyndið er á
mjög háu stigi, algengara sé að það svipti
sig lífi annaðhvort á leiðinni upp eða
niður. Sérfræðingar eru farnir að efast um
að unnt sé að koma auga á mynstur af
þessu tagi.
Þunglyndi getur reyndar lagt fólk í kör
og jafnvel er um að ræða að sjúklingar
hreinlega falli í dá.
— Hver er helsta lœkningin við þessum
hœttulega sjúkdótni?
í um 70% tilvika duga Iyfin. Þegar svo
er ekki og þunglyndið er kannski á mjög
háu stigi, og sjálfseyðingarhvötin, þarf að
beita raflækningum sem duga mjög vel í
þessum tilvikum. Ríkt hafa fordómar gagn-
vart þessari aðferð en þeir eiga rætur að
rekja til fyrri tíma. Nú til dags er fólk svæft
áður en aðgerðin er framkvæmd og ná-
kvæmni raflækninga er orðin mjög mikil.
Þegar um verulega hættu er að ræða á því
að sjúklingur fari sér að voða, eru þær
árangursríkastar.
- Getur fólk orðið jafngott aftur þegar
sjúkdómurinn er kominn á þetta stig?
Já, þetta gæti hreinlega læknað þung-
lyndið og aðferðin hefúr engin skaðleg
áhrif á taugakerfið.
Þunglyndi arfbundið?
- Geturþunglyndi gengið í etfðir eða er
þetta sjúkdómur setn á sérytri orsakir?
Styerkar líkur benda til þess að þung-
lyndi gangi í erfðir en engu að síður virðist
vera ákveðið samspil á milli erfða og um-
hverfisþátta. Það ber að taka fram að þetta
hefur verið rætt í áratugi og enn er verið
að rannsaka þetta fyrirbæri og eru sér-
fræðingar ekki á einu máli. Ætla mætti að
sjálfsmorðum hefði fjölgað mikið á síðustu
áratugum á Vesturlöndum ef ytri aðstæður
réðu mestu um. Vegna æ flóknara lífs-
mynsturs, meiri vinnu, öryggisleysis í fjár-
málum og þess konar atriðum, mætti ætla
að fólk hneigðist í auknum mæli til sjálfs-
morða. Svo er ekki.
Gerð hefur verið könnun á meðal Amis-
fólksins í Bandaríkjunum. Þetta er sértrú-
arhópur sem á sér síðan sama upprunann.
Þarna ríkja mjög sterkar hefðir og fólkið er
mjög einangrað frá umhverfinu. Nefna má
að enn er ekið um á hestvögnum og notuð
eru sömu áhöld til landbúnaðar og notuð
voru fyrir mörgum mannsöldrum. Fjöl-
skyldubönd eru ákaflega sterk og sam-
hjálpin mikil. Þarna lifir fólk mjög fá-
brotnu lífi en um leið öruggu. Áfengi er
þarna aldrei haft um hönd né aðrir vímu-
gjafar.
Fram hefur komið að í ákveðnum fjöl-
skyldum eru sjálfsmorð algengari en í
örðum. Þetta bendir til þess að í þeim til-
vikum sé um arfgengni að ræða. □
i.tbi. 1989 VIKAN 43