Vikan - 17.11.1938, Page 5

Nr. 1, 1938
V IK A N
5
SVIPIR
ÚR DAGLEGA LÍFIHIU.
EGAR gatan er blaut og bílarnir
aka um Traðarkotssund ýra þeir
aur og vatni á lítinn kjallaraglugga, sem
stendur lágt yfir jörðu. Ef til vill er
þetta kámugasti glugginn í öllum bæn-
um. En þó er hann ekki skítugri en svo,
að athugull vegfarandi getur séð hnípinn
kanarífugl í búri niður í djúpri glugga-
kistu. Sitt hvoru meginn við gluggann
hanga hvítar gardínur — gamlar og slitn-
ar, hvítar gardínur. Og ef einhver gerir
sig sekan í því að gá í gluggann eru nokkr-
ar líkur til að honum takist að grilla í
gamla konu, sem er á sífeldum þönum fram
og aftur um gólfið. Stundum leggst hún
fram á gluggakistuna til að kjá framan í
kanarífuglinn sinn.
Við þurfum að ganga á bak við húsið,
niður margar tröppur og inn langan og
dimman gang til að komast inn í kjallar-
ann til gömlu konunnar — og við skulum
gera það.
*
logandi sárt. Og svo hafði ég brotið í aug-
anu þangað til sjónin þvarr og augað
þornaði upp og hvarf af sjálfu sér. Er ég
komst til fullorðinsára fékk ég mér svo
glerauga, heldur en ekki neitt. Ég er víst
Hún heitir Jóhanna Guðmundsdóttir,
fædd að Holti í Innra-Neshreppi 1870.
Foreldrar hennar voru fátækir einyrkjar
— miklu fátækari en gerðist og gekk um
fátækt fólk. Þau voru skínandi fátæk á
allt annað en örbyrgð og ómegð. Þau hétu
Rósa og Guðmundur. Jóhanna var yngsta
barnið þeirra.
Er hún var tveggja ára missti hún
föður sinn. Hann hrapaði fyrir björg í
Bláfjöllum upp af Grundarfirði. Það var
í skammdeginu. Hann hafði farið með
Borgundarhólmsklukku til viðgerðar yfir
í Staðarsveit fyrir bónda nokkurn í Grund-
arfirði. Á heimleiðinni brast á hann stór-
hríð, svo hann viltist og hrapaði fyrir
björg. Fannst lík hans ekki fyrr en löngu
síðar.
Nú fór í hönd heimilisupplausn og fjöl-
skyldutvístringur. Jóhanna fylgdist með
móður sinni og ólst upp í vistaskiptum
víðsvegar á Snæfellsnesi. Hún hafði því
fengið töluverða lífsreynslu og séð margt
misjafnt fyrir sér, er hún hafnaði hér í
Reykjavík 16 ára gömul. Meðal annara á-
verka, er hún hlaut í uppvextinum var að
tapa öðru auganu:
— Já, blessaður veri hann, elsku mað-
urinn! Það var nú ekki svo vel, að ég fengi
að halda báðum augum mínum fram yfir
fermingu. Nei — ónei. Ég var að sprengja
hvellhettur úti á fiskasteini upp á Akra-
nesi, vorið áður en ég „staðfestist". Og
um leið og hún sprakk, hrökk brot úr
henni upp í augað á mér. Það var and-
svítans ári sárt, blessaður minn — alveg
búin að kaupa fimm augu. Það er mörg
æfisagan, elskurnar mínar!
Jæja. — Ég var í heiminn borin til að
vinna :— enda hef ég ekki farið varhluta
af þeirri köllun minni. Sextán ára vistað-
ist ég vinnukona til frænku minnar í Hlíð-
arhúsum. Þaðan fór ég í Arabæ, og síðan
til Fridreksens bakara. Þar var ég í sjö
ár. Mín vinnukonuár voru engin sældar ár
—; og fari það b . . . . . Margan morgun-
inn varð ég að rísa úr rekkju kl. 4 og
aka, draga eða bera taupokann minn inn
í Þvottalaugar. Á sumrin var þetta þol-
andi —- en á veturna, í brunafrosti og
hríðum. Það var merkilegt að flestar
vinnukonur, er þá voru í Reykjavík skyldu
ekki fá lungnabólgu og deyja. En það bar
ekki á því. Við lifðum — allar nema vinnu-
konan á Hóh.. Hún var að koma heim,
seint um kvöld, og álpaðist ofan í Rauðar-
árlækinn og drukknaði. Þar fannst hún
morguninn eftir með taupokan sinn á bak-
inu.
Einu sinni stofnuðum við tíu vinnukon-
ur eins konar félag með okkur. Tilgangur
þess var ekki sá, að knýja fram hærra
kaup og styttri vinnudag. Nei, ekki nú
alveg. Þetta var öllu fremur ferða- og
skemmtifélag, og höfuðmarkmiðið var: að
félagskonum mætti auðnast að sjá Þing-
velli.
Um sólbjartan sunnudagsmorgun á
miðjum slætti lögðum við svo allar tíu upp
frá Reykjavík og hugðum að ná hinu
setta takmarki um hádegi. Til fararinnar
leigðum við hestvagn og ekil og gerðum
samning um, að fargjaldið fram og aft-
ur skyldi kosta tíu krónur fyrir okkur all-
ar — eða krónu fyrir hverja okkar. En
þegar austur á heiði kom vorum við krafð-
ar um fargjaldið, og skipaði þá ekillinn
okkur að borga sér tuttugu krónur, eða
hann snéri við. Auðvitað var hann blind-
fullur, og við vita brennivínslausar.
Við gátum nú hvorki eða vildum borga
helmingi meira en um var samið og fóru
svo leikar að „dóninn“ sneri aftur með
okkur. En í bakaleiðinni komum við að
Lögbergi og töfðum þar um stund. Þar
voru fyrir liðsforingjar af íslands Falk —
reglulega reffilegir og góðir menn. Þeir
gáfu okkur tvisvar kaffi og með því, tóku
af okkur myndir og dönsuðu við okkur.
Það voru fínir menn. Þeir gerðu alltaf
„svona“, ef þeir vildu okkur eitthvað. Og
um leið bregður Jóhanna hendinni upp að
gagnauganu og brosir unggæðingslega. En
þeir sviku að senda okkur myndirnar eins
og þeir lofuðu. Líklega hafa þeir bara
gleymt því!
Þetta var nú allt og sumt og það eina,
sem ég skemmti mér í þessi hart nær 20
ár, sem ég var vinnukona. Minna gat það
ekki verið, blessaðar elskurnar mínar. Og
kaupið mitt. Það voru oftast 35 krónur
á ári. Af því þurfti ég að sjá fyrir móður
minni. Hún lifði og dó á minn kostnað,
eftir að ég fór að vinna. Ræðan eftir hana
átti að kosta sex krónur, samkvæmt taxta.
Presturinn okkar, sem vissi gjörla um
ástæður mínar, bauðst til að selja mér
ræðuna fyrir hálfvirði — eða þrjár krón-
ur. En þegar ég borgaði honum stóð svo
á að átti tvo tveggja króna peninga. Þá
sagið hann: Við skulum hafa það svona,
Jóhanna mín. Ekki gat hjartað séð af einni
krónu!
Á krossmessu 1907 réðst ég sem bú-
stýra til búandi lausamanns á Skólavörðu-
stíg. Varð ég fljótt að vinna fyrir hús-
bónda mínum, því hann var tímunum
saman atvinnulaus. En þar sem mér þótti
vænt um hann sætti ég mig við þetta og
vel það — því ég átti einnig með honum
barn. Og til að sjá okkur farborða setti
ég upp brauð- og mjólkursölu og stóð þar
með barnið á handleggnum allan daginn.
Það voru erfiðir dagar.
Svo henti mig það óhapp að detta í
stiga og meiða mig í hné. Þetta var um
haust. Þann vetur allan var ég hölt —
og um vorði var ég flutt á Landakots-
spítalann, sem þá var nýstofnaður. Þar lá
ég í tíu mánuði og kom þaðan heil heilsu
— en annar fótur minn var höggvinn af
um mitt læri. Þá og síðan hef ég hökt
um eineyg og einfætt.
Sumarið, sem ég lá á spítalanum, kom
húsbóndi minn og barnsfaðir ríðandi vest-
ur í Landakot til að heimsækja mig.
Drenghnokkann okkar reiddi hann á
hnakksnefinu. Nú hafði hann þau gleði-
tíðindi að færa mér, að hann hefði fengið
vinnu upp í sveit og væri á förum þangað
til að vinna fyrir okkur. Kvaddi hann mig
Framh. á síðu 15.