Vikan - 17.11.1938, Síða 9

Nr. 1, 1938
VIKAN
9
Bókmenntir
Tómas Guðmundsson
*
skrifar um þrjár nýjar bækur.
Benedikt Gröndal:
Úrvalsljóð.
Isafoldarprentsmiðja h.f. 1938.
P Y RIR nokkrum árum hóf Eggert P.
* Briem að gefa út úrvalsljóð íslenzkra
þjóðskálda í vandaðri útgáfu. Seinna tók
Isafoldarprentsmiðja við, þar sem E. P.
Briem hætti og hefir síðan haldið útgáfu
þessari áfram. Hafa ljóðasöfn þessi að
vonum náð miklum vinsældum, þar sem
hvert tveggja er, að þau hafa verið hin
snyrtilegustu að ytra útliti, og þá ekki síð-
ur haft inni að halda ljóð sumra þeirra
skálda íslenzkra, sem staðið hafa hjarta
þjóðarinnar næst.
Að þessu sinni hefir Benedikt Svein-
bjarnarson Gröndal orðið fyrir valinu og
er það að vísu skiljanlegt, þegar á það er
litið, að hann var um langt skeið mikils-
virkur rithöfundur og ljóðskáld og mjög
dáður fyrir kveðskap sinn af mörgum sam-
tíðarmanna sinna, en ljóðasafn hans mun
hinsvegar uppselt fyrir alllöngu og engin
líkindi til, að það verði oftar gefið út í
heild. Hinu verður þó varla neitað, að Ijóð
Gröndals standa mjög að baki ljóðum
þeirra skálda, sem áður hafa verið gefin
út í ritsafni þessu, og er meira að segja
vafasamt, hvort nokkuð af þeim á sæti
meðal þess, sem sanngjarnt væri að taka
með í úrval íslenzkra ljóða. Sannleikurinn
er sá, að við lestur þessara kvæða verð-
ur manni ennþá einu sinni ljóst, hversu
smekkleysið var sumum þjóðskáldum okk-
ar á nítjándu öld alveg ótrúlega eiginlegt,
og fyrst meðvitundin um það, að vera sam-
landar Bjarna Thorarensen, Jónasar Hall-
grímssonar og Gríms Thomsen, gat ekki
blásið menntuðum gáfumönnum, eins og
Gröndal og fleiri samtíðarskáldum hans í
brjóst meiri metnaði gagnvart þeirri list,
sem þeir fundu köllun hjá sér til að rækja,
þá verður alþýðu manna varla álasað fyrir
það, þó hún hafi tekið leirburði þeirra með
meiri aðdáun heldur en gagnrýni.
Nú er það hinsvegar svo, að þó fá eða
engin af kvæðum Gröndals séu samboðin
gáfum hans og gefi harla fátæklegan vitn-
isburð um það, sem hann sjálfsagt hefði
getað afkastað ef listvitund hans hefði
verið að sama skapi heilsteypt sem list-
hneigð hans var rík, þá er samt af öðr-
um ástæðum maklegt að þessi Ijóð hans
séu gefin út. í fyrsta lagi má víða finna
í kvæðum hans mjög einlægan og ófalsk-
an tón, eins og t. d. í kvæðum þeim, sem
hann yrkir af mestri viðkvæmni og sárs-
auka um liðna tíð, minningar um foreldra
sína og fyrstu bernzku. Um sum önnur
ljóð hans má segja, að þau séu persónu-
gerfingar hins ójarðbundnasta frá tímabili
hins rómantíska hugarflugs, og má þar
til nefna kvæði eins og Gígjuna, Hugrún
o. fl. Og síðast en ekki sízt mun dálæti
þjóðarinnar á gáfum Gröndals og sér-
kennilegri skapgerð og aðdáun hennar á
öðrum verkum hans, endast nógu lengi til
þess, að íslenzkir lesendur fagni því enn
um langt skeið, að eiga kost á að geyma
ljóð hans meðal þeirra bóka, er þeir hafa
tekið tryggð við.
Þorsteinn Gíslason skáld, er var vinur
Gröndals og honum handgenginn, hefir
valið kvæðin og sjálfsagt gert það af sam-
úð og skilningi. Persónulega sakna ég eins
kvæðis úr bókinni, en það eru stúdenta-
vísur Gröndals, Salve mi bone
f o n s. Þykist ég vita, að þeim hafi verið
sleppt vegna þess, að megin þeirra er á
öðrum málum en íslenzku. En vísur þess-
ar eru svo ágætar í sinni röð, að þær
munu áreiðanlega um langan aldur varð-
veita nafn Gröndals, að minnsta kosti í
hjörtum íslenzkra stúdenta.
Sigurður Einarsson:
Líðandi stund.
Bókaútgáfa Heimskringlu 1938.
r
I BÖK þessari hefir Sigurður Einars-
* son safnað saman þeim ritgerðum og
greinum sínum frá síðustu árum, sem hann
hefir sérstaklega kosið að halda til haga.
Hafa ýmsar þeirra áður komið á prenti í
tímaritum og blöðum, sumar verið fluttar
í útvarp og enn eru aðrar, sem mönnum
hefir ekki gefist kostur á að kynnast fyrr
en nú.
Það er löngu vitað að Sigurður Einars-
son hefir marga þá hæfileika til að bera,
sem eru nauðsynlegir hverjum þeim, sem
vill temja sér þá vandasömu list að skrifa
ritgerðir (essays). Hér á Jandi hefir þetta
listform verið lítt rækt og enda vafasamt
hversu vel það liggur fyrir gáfnafari
okkar. Að minnsta kosti er það svo, að
fáum íslendingum er í blóð borin tilfinn-
ing fyrir því, að gefa viðræðum sínum list-
rænan svip, en hæfileikinn til þess er í
eðli sínu nákominn þeim eiginleikum, sem
gera menn að góðum essayistum. Til þeirra
eiginleika heyra ekki aðeins almennar
gáfur, heldur fyrst og fremst sú djörf-
ung, sem blæs mönnum í brjóst möguleik-
anum til þess að hugsa um viðfangsefnin
á nýjan og óvæntan hátt, ásamt nægilegri
hugkvæmni til að láta sér takast það, og
þeirri málsnilld, er skilar lesandanum
hverri hugsun í þeim búningi, sem fer
henni bezt. —
Eins og vænta mátti fjalla þessar rit-
gerðir Sigurðar um mörg og ólík efni, þó
flestar þeirra snúist um stefnur í bók-
menntum, listum og þjóðfélagsmálum.
Höfundurinn telur ekki eftir sér að hafa
sínar skoðanir á þeim málum öllum og má
vel vera að hann telji þær höfuðatriðið.
En hvort sem svo er eða ekki, þá er víða
um þær fjallað af svo ríkri listhneigð og
tilþrifamikilli mælsku, að einnig þeir, sem
ekki hirða um að bæta neinu við sannfær-
ingu sína í þeim efnum, ættu að geta not-
ið nokkurs við lestur bókarinnar.
Guðmundur Daníelsson:
Gegnum lystigarðinn.
Isafoldarprentsmiðja h.f. 1938.
UÐMUNDUR Daníelsson ætlar að
verða afkastamikill rithöfundur, því
þetta er þriðja skáldsagan, sem frá hans
hendi kemur á tiltölulega stuttum tíma.
Hafa sögur hans eignast álitlegan lesenda-
hóp, enda er Guðmundur þegar orðinn eft-
irtektarverður rithöfundur.
Saga þessi, Gegnum lystigarðinn, sem
hefir að höfuðviðfangsefni baráttu ungs
manns fyrir köllun sinni, unz hann að
lokum verður, ef svo mætti segja, viðskila
við sjálfan sig, hefir mörg einkenni góðr-
ar skáldsögu. Höfundurinn hefir næmt
auga fyrir gletni lífsins, en hann er held-
ur ekki óskyggn á harmleik hversdags-
legra atburða. Stíll hans er einnig mjög at-
hyglisverður; hann er myndríkur og lit-
sterkur, óvíða hversdagslegur, en um hitt
má deila, hvaðan frumleiki hans sé sprott-
inn. Því verður ekki leynt, að allvíða í sög-
unni verður manni á að hugsa á þá leið, að
þetta hefði Halldór Kiljan Laxness getað
sagt, — og kannske sagt það betur. Nú
er það raunar svo, að það er ungum höf-
undi engin dauðasynd að verða fyrir sterk-
um áhrifum frá öðrum höfundi, eða jafn-
vel taka hann sér til fyrirmyndar, og það
er að minnsta kosti algerlega þýðingar-
laust að ætla sér að þröngva öðrum til að
„verða sér úti um“ persónulegan stíl, ef
honum þóknast ekki að taka það upp hjá
sjálfum sér, en hitt verður að teljast sann-
gjörn krafa að maður með gáfum Guð-
mundar Daníelssonar, hafi þá menningu í
sér, að hann sneiði hjá því sem er óvið-
feldnast. En því verður ekki neitað, að
á stöku stað í sögunni rekur maður sig á
ógeðfeld orðatiltæki og lýsingar, sem
manni verður á að ættfæra, en sem sagan
hefði grætt á að losna við.
En hvað sem því líður er bók þessi með
þeim einkennum að hún verður áreiðan-
lega mikið lesin. Og höfundur hennar býr
yfir svo ótvíræðum hæfileikum, að full á-
stæða er að vænta góðra verka frá hans
hendi.