Vikan - 09.03.1939, Blaðsíða 5

Nr,- 10, 1939
VIKAN
5
IIDilR IEIKARAR.
Nýja öldin.
SJÖUNDA GREIN.
r
leiklistarlegu tilliti endaði 19. öldin ekki
sérlega glæsilega. Sýningar íslenzkra
leikrita voru fátíðar og það kostaði
hörð typtunarorð manna eins og Einars H.
Kvarans og Jóns Ólafssonar ritstjóra, til
að þoka dönsku söngleikjunum út af leik-
sviðinu. Það tókst þó ekki til fullnustu.
Af átján hégómlegum smáleikjum eftir
Erik Bögh, sem klikkt var út með hér á
leiksviðinu, sá réttur helmingur dagsins
ljós á nýju öldinni. Það var alveg ótrúlegt,
hve fólk þreyttist seint á Trínu í stofu-
fangelsi, sem þau Stefanía Guðmundsdóttir
og Kristján Ó. Þorgrímsson léku um það
bil 50 sinnum. Vitaskuld var það frábær
leikur þessarra tveggja leikenda og ann-
arra í svipuðum leikritum, sem hélt líf-
inu í þessum sýningum, en maður verður
að harma það, að jafn ágætum kröftum
skyldi eytt á svo hégómleg viðfangsefni.
Það var ekki fyrr en kvikmyndahúsin
komu til sögunnar, að smekkur áhorfenda
breyttist til muna, og menn heimtuðu
krumfengnara gaman á leiksviðinu.
Tók varla betra við, því þá hélt ,,fars-
inn“ innreið sína á leiksviðið og hafði þó
boðað komu sína þangað með Frænku
Charley’s á síðasta tug 19. aldar.
En gamla öldin hafði skilað nýju öld-
inni nokkrum góðum leikritum, sem svo
mikið lífsmark var með, að þau þoldu alda-
hvörfin. Vér höfum haft sérstaka ástæðu
til að setja á oss hinar tíðu sýningar Úti-
legumanna eða Skugga-Sveins og Nýárs-
næturinnar, en það voru einnig klassískir
gamanleikir, eins og Imyndunarveikin og
Jeppi á Fjalli, sem lifðu aldahvörfin af
— að ógleymdu Æfintýri á gönguför, sem
var alveg ódrepandi, hvernig sem farið var
með það.
Það hefði nú ekki horft vænlega fyrir
leiklistinni á nýju öldinni, ef hún hefði
ekki haft úr öðru að spila en arfinum frá
gömlu öldinni, alveg að ólöstuðum leikrit-
um þeim, sem nefnd voru og öðrum fleiri,
sem minna bar á. En það vill svo til, að
ekki voru mörg ár liðin af öldinni, þegar
fram koma að nýju íslenzk leikrit. Með
þeim hefst blómaskeið leiklistarinnar hér
og það stendur yfir svo lengi sem íslenzku
leiksýningarnar eru í meiri hluta saman-
lagðra sýningarkvelda, eða þangað til
laust eftir heimsstyrjöldina. Þá verður
hvorttveggja, að erlendu leikritin breiða
úr sér á kostnað innlendra leikrita, og
margir mætustu leikarar eldri kynslóðar-
innar eru um það bil að hætta að leika eða
hættir. Af þessum leikurum bar langsam-
lega mest á Stefaníu Guðmundsdóttur,
eins og áður segir, og Jens B. Waage.
Jens B. Waage verður talinn merkis-
beri íslenzkrar leiklistar á nýju öldinni og
stendur hann þar við hlið frú Stefaníu.
Jens B. Waage sem Galdra-Loftur. Meðleikari er
Emelía Indriðadóttir sem Dísa.
Koma hans til landsins á póstskipinu
„Lauru“ í samfylgd danskra leikara 14.
júní 1893, er með táknrænum svip. Dönsku
leikararnir vígðu hér leikhús með brauki
og bramli, þar sem hinn ungi íslendingur
er þögull áhorfandi. Eftir leiksýningarnar
eru áhrifin frá dönsku gestunum reykur
einn. En á árunum fram til aldamóta mót-
ast einbeittur vilji hins unga menntamanns
til að hafa áhrif á íslenzka leiklist. Og
þar sem Jens B. Waage var einmitt gædd-
ur sjaldgæfum leikhæfileikum samfara
glæsimennsku í framkomu og góðum gáf-
um, þá tókst honum að hafa mikil og góð
áhrif á leiklistarlífið hér. Á hans dögum
stendur blómaskeið leiklistarinnar með
sýningum leikrita Jóhanns Sigurjónsson-
ar, Guðmundar Kambans og fyrri leikrita
Einars H. Kvarans. Það féll í hans hlut-
skipti að hafa forustuna þar. Gæti áhrifa
eins manns á verkefnavalið á þessu blóma-
skeiði leiklistarinnar meir en annarra, þá
voru þau komin frá Jens B. Waage.
Jens B. Waage lék hér í fyrsta skipti
23. des. 1900, Kurt í Heimkomunni, fyrsta
sjónleiknum eftir Sudermann, sem hér er
sýndur, fyrir áhrif frá Bjami frá Vogi.
Má sýningin merk kallast, þar sem þá er
stigið fyrsta sporið út af þeirri braut að
velja verkefnin eftir danskri fyrirmynd og
helzt af dönskum toga. Var hlutverkið all-
stórt, en stóð í skugga hlutverks Roberts
Heinecke, sem leikið var af Jóni Jónssyni
(Aðils) sagnfræðingi frá Ráðagerði. Hafði
Jón byrjað að leika árið áður og var tal-
inn með efnilegustu leikendum bæjarins,
en hann lék ekki nema það ár og hin næstu
þrjú.
Nú var það svo, að skoðanir manna um
leikhæfileika Jens B. Waage vom mjög
skiptar fyrst framan af. Dómar blaðanna
um leik hans snúast iðulegast í tvö horn.
Verður þess ekki dulizt, að annars vegar
kennir kala til leikarans, en hins vegar er
ekki dregið úr lofinu. Greinileg mynd verð-
ur því ekki fengin af leikaranum eftir
blaðaskrifum þeirra tíma. En hitt er alveg
víst, að upp yfir hinn tvöfalda skilning á
leiklistargáfum Jens B. Waage rís leikar-
inn sjálfur eins og hann kom oss fyrir sjón-
ir á leiksviðinu hin síðari árin, sem hon-
um auðnaðist að starfa þar: glæsilegur og
prúðmannlegur, djarfur merkisberi ungrar
listar.
Fyrsta sigur sinn á leiksviðinu vann Jens
B. Waage með leik sínum í hlutverki Karls
Heinrichs í Alt-Heidelberg, þar sem hann
lék á móti frú Guðrúnu Indriðadóttur. Það
hlutverk var eins og skrifað fyrir þann
leikara, sem nefndur hefir verið „gentle-
maðurinn á íslenzka leiksviðinu“. En það
var skammt stórra högga á milli, þvi John
Storm og Sherlock Holmes í samnefndum
leikritum voru næstu sigrar hans. Eftir
það stóð Jens B. Waage föstum fótum á
leiksviðinu og í fremstu röð.
íslenzku leikritin urðu samt mælikvarði
á leikhæfileika hans eins og annara leik-
ara. Árið 1907 lék hann Álfakonginn í Ný-
ársnóttinni og árið eftir Skugga-Svein. I
hinu rómantíska umhverfi Nýársnæturinn-
ar lék hann Álfakonginn með ágætum, en
tókst miður hin raunhæfa lýsing á hálf-
tröllinu Sveini, konungi íslenzkra öræfa.
Það liggur nærri að ætla, að Jens B. Waage
hefði tekizt að skapa ógleymanlega persónu
úr „konungi fjallanna“, Fjalla-Eyvindi, því
þar var nægilega sterk rómantísk baksýn,
sem ekki er að finna hjá Skugga-Sveini.
Fjalla-Eyvind lék þó annar leikari, þegar
leikurinn kom fram, en við seinni sýning-
ar leiksins lék Jens B. Waage eitthvert
vanþakklátasta hlutverkið, Arngrím holds-
veika. Um þetta hlutverk sagði Bjarni frá
Vogi 1911, að því væri alveg ofaukið, en
1915, þegar Jens B. Waage lék það, var því
ekki ofaukið frekar en Jóni bónda í sama
leik. Á erlendum leiksviðum, dönskum að
minnsta kosti, er þetta hlutverk leikið svo
sem það væri einhver hlálegur „botnlangi"
— raus Arngríms holdsveika um „sverð-
fiskinn, sem gekk með Eintal sálarinnar
undir handleggnum", um „fuglana úr ald-
ingarðinum Eden“ og um Gethsemane jurt-
ina er skilið og leikið sem meiningarlaust
grín. Ekkert var nú f jær skilningi Jens B.
Waage á þessu hlutverki. Leikur hans lýsti
þjáningum olnbogabarns þjóðlífsins —
lýsti náttúrugáfuðum auðnuleysingja, sem
kominn er á vergang og heldur sér uppi
Framh. á bls. 21.