Vikan - 16.03.1939, Blaðsíða 3

Nr. 11, 1939
VIKAN
3
EF
þeir kœmu!
Eftir Sigurð Einarsson dósent.
r—
9 3 G stend suður við Kennaraskóla.
9 Það er snemma dags, yndislegt
veður, kyrrt og svalt og hrím á jörð. —
Flugvél hefur sig til lofts og sveimar í
hring yfir bænum, stefnir síðan til norð-
austurs og hverfur. Um leið og flugvélin
hverfur beinizt athygli mín aftur til þess-
arar jarðar. Rétt við hlið mér standa tveir
af borgurum þessa bæjar, sem einnig hafa
verið að dást að flugvélinni, þessari ynd-
islegu furðusmíð mannsandans, ásamt
flugkænsku Agnars Kofoed-Hansen. Þeir
eru nokkuð mikið lægri í loftinu en ég —
sá eldri er á að gizka átta ára, sá yngri
fimm. En þar sem ég horfi á flugið sljó-
um augum hins fullorðna manns, sem
gleymir framtíðinni fyrir stundaráhrifum,
skynja þeir það í víddum allra sinna
möguleika, og með ábyrgðartilfixmingu
þess, sem á allt lífið framundan.
Við að hlusta á viðræður þessara litlu
snáða verður mér það Ijóst, að ég stend
hér frammi fyrir herforingjaráði minnsta
og varnarlausasta ríkis í veröldinni.
Það er sá eldri, sem er að gefa hinum
yngri fyrirskipanir:
„Ef Japanir koma hingað og ætla að
drepa landið, þá sendum við þessa flug-
vél og hina flugvélina og sviffluguna á
móti þeim. Þá skulu þeir bara sjá!“
Hinn kinkar kolli til samþykkis. En mér
til mikillar skelfingar skilst mér, að af
einskærri tilviljun hafi ég hér komizt að
eina hernaðarleyndarmáh íslands. Áætl-
unin er þegar tilbúin: Allan flugflotann
á móti Japönum, ef þeir koma! Síðan ekki
meira um það.
Barnahjal munu menn segja. Og vissu-
lega er það rétt. En nú víkur því svo
kynduglega við, að um viss málefni rekur
mig aldrei minni til að ég hafi heyrt skyn-
samlegar, innblásnar viðræður í þessum
bæ, nema þegar ég er svo heppinn að heyra
börn og óvita tala. Á ég þar sérstáklega
við æðri stjórnmál og flókin alþjóðleg við-
fangsefni. Það er ekki trútt um, að það
snjallasta, sem ég minnist að hafa heyrt
um slík málefni talað hér í bæ, sé mælt
af bömum fyrir innan fermingu.
En hér stend ég sem sagt á yndisleg-
um vetrarmorgni með eina hernaðarleynd-
armál íslands ferskt í vitundinni, forundr-
aður yfir því, að hafa heyrt litinn dreng
tjá á fullkomlega eðlilegan hátt staðreynd,
sem allur þorrinn af borgurum þessa bæj-
ar er ekki ennþá farinn að gera sér neina
grein fyrir. Og hún er í stuttu máli á þessa
leið: Hvenær sem er, getur aðvífandi her-
veldi fundið upp á því, sem óhjákvæmi-
legri nauðsyn, að brjóta hið „ævarandi“
hlutleysi Islands. Og í öðru lagi: Hvernig
eigum við Islendingar að snúast við? —
Drengurinn sér, að einhvernveginn verður
að snúast við. Og hans úrræði er þetta:
„Við sendum þessa flugvél, hina flugvél-
ina og sviffluguna á móti þeim.“ Lengra
er hið unga herforingjaráð Islands ekki
komið í áætlunum sínum. En hve margir
hinna fullorðnu í borginni munu þennan
morgun hafa gert sér grein fyrir þeim
möguleika í alvöru, að á Island kyimi að
verða ráðist af útlendu herveldi? Að
„hlutleysi" í gamla skilningnum, hið sama,
sem ísland og Norðurlöndin nutu 1914—
18, er nú ekki lengur til í veröldinni af
þeirri einföldu ástæðu, að ekkert stórveldi
veraldarinnar, sem hlut ætti að styrjöld,
mundi þola það, hvað þá heldur að verja
það, blátt áfram vegna þess, að það væri
of mikið áhættuspil að eiga neitt slíkt
undir löghlýðni andstæðinganna eða dreng-
skap í slíkri ofurraun.
Það er komið fram í ágúst 1940. Um
götur Reykjavíkur ganga sólbrúnar stúlk-
ur nýkomnar úr sumarfríinu, ferskar og
hressilegar, eins og þeirra er vandi. Þær
hafa engan nema sína gömlu kunningja,
Reykjavíkurstrákana til að dást að sér.
Það hefir ekkert útlent skemmtiferðaskip
komið í þrjár vikur, hvernig sem á því
stendur. Og bærinn er hundleiðinlegur nú
eftir útivist og fjallaloft, — herbergið eins
og fangelsi eftir óbreytni svefnpokans.
IJtvarpið er drepleiðinlegt, eins og vant er,
nema þegar harmonikan kemur; útlendu
fréttirnar fullar af ófriðarkjaftæði úr Sig-
urði Einarssyni. En hann er nú búinn að
tala um ófrið í tíu ár frá því maður gekk
í stuttum kjól, svo hver getur tekið mark
á því. Jónas Jónsson, lang-gáfaðasti túlk-
andi íslenzkra viðhorfa, hefir nýlega ritað
grein um manndóm stóru menningarþjóð-
anna í garð hinnar litlu menningarþjóðar,
sem gaf heiminum Snorra og Fíateyjar-
bók. Aldrei mun nakið ofbeldið leggja
hramm sinn á þennan gáfaða sakleysingja
meðal þjóðanna. Slíkir menn eru ekki Bret-
ar eða Þjóðverjar. Kurteisir menn og prúð-
ir, vísindamenn og listelskendur. Hafa
skrifað mikið um íslenzk fræði, svo aðfram
hjá því verður aldrei gengið. Og almenn-
ingur les þetta með ánægju. Auðvitað,
þannig er þessu háttað. Menn gleyma því
við lestur þessarar lipru greinar, að heims-
styrjöldin var háð á grundveili alþjóðlegs
réttar, sem skapaður hafði verið með erfiði
margra alda. En í hinni íslenzku sumardýrð
finnst bæði höfundi greinarinnar og les-
endum alveg sjálfsagt, að stórveldi Evrópu
fari að halda þau alþjóðalög á ófriðar-
tíma, sem þau hafa undanfarið þverbrotið
á friðartíma. Svo skemmtilega vitleysu er
bömum fyrirmunað að láta sér detta í hug.
Það þarf fullorðna menn til þess.
-----En ráðstefnan í Badan-Baden?
Hvað er með hana? Er það ekki þetta
venjulega ? Þýzkaland og Italía vilja láta
rista Afríku-kortið í tætlur, búa til nýtt
nýlendukort. Japanir vilja fá Hawaiieyj-
amar og sneið af franska Indo-Kína, íhlut-
un um stjórn Panamaskurðsins. 1 mörg
ár er búið að standa í þófi um þessi mál.
En hingað til hefir Chamberlain möndlað
sig fram úr öllu, og bjargað friðinum
tvisvar, þrisvar á ári. I fyrra fengu ítalir
Djibuti. Er það kannske ekki nóg?
Ráðstefnan í Baden-Baden situr á rök-
stólum. Fram undan er fimmtíu ára friður,
ef allt tekst vel, eins og vant er að vera
á slíkum ráðstefnum, — annars styrjöld.
Rússland hefir lofað Frakklandi stuðningi.
Sömuleiðis Bandaríkin og England. Hins-
vegar em Þýzkaland, Italía, Japan, Balk-
an-sambandið. Suður-Ameríka óviss. Sam-
veldislönd Breta trygg. 1 dag kom skyndi-
boðskapur um nýja, frjálslynda stjórnar-
skrá á Indlandi og tilskipun um að undir-
konu'ngurinn skyldi hér eftir vera ind-
verskur maður, en hafa enskan ráðgjafa.
Indland er öruggt ef til kemur. En vitan-
lega kemur ekki til neins.
I Reykjavík eru menn spenntir, allir
eldri menn, unga fólkið aftur á móti hugs-
ar mest um þýzka knattspyrnuflokkinn,
— hvort K.R. standi sig. Allir hinir hafa
verið burstaðir í rúst. Markvörður Þjóð-
verjanna kvað hafa orð fyrir að vera ,,aga-
lega sætur“. Urslitakappleikurinn stendur
yfir á Iþróttavellinum. Hver, sem vetthngi
getur valdið, er þar. Undir láréttum geisl-
um hnignandi sólar, í kveldskini og gull-
inni rykmóðu stendur æskulýður bæjarins
— klappar og hrópar eggjunarorð. Hann
hefir ekki heyrt fréttirnar frá útlöndum:
„Ráðstefnan í Baden-Baden er farinn út
um þúfur. Chamberlain gerir síðustu úr-
shta tilraunina í kvöld. *1 En á höfunum
fyrir sunnan Island er sól löngu sezt.
Og í myrkri sumarnæturinnar ösla sveitir
af gráum stáljötnum, Ijósalausum og
dauðahljóðum norður yfir hafið. Þeir
bruna í langri skáfylkingu norður á við
með hníf jöfnum millibilum. Fremsta skip-