Vikan - 16.03.1939, Blaðsíða 22

22
VIKAN
Nr. 11, 1939
Helgastaða-Gvendur sagði einu sinni
eftirfarandi sögu af sjálfum sér:
— Einu sinni var ég á „skytteríi" og
sá ég þá hvar fjórar gæsir flugu yfir
höfði mér. Brá ég snöggt við, miðaði og
skaut — og átta lágu, lagsmaður. En svo
stal bölvaður hundurinn annarri.
#
Snorri Jóhannsson er maður nefndur.
Hann bjó lengi við rausn á Fellsseh í
Köldukinn, en brá búi á efri árum og gerð-
ist þá afgreiðslumaður í útibúi Áfengis-
verzlunar ríkisins á Akureyri og gegnir
því starfi enn. Hefir farið mikið orð af
búviti Snorra og nokkuð kvað hann vera
fastur á fé og lítt að skapi öll óhófseyðsla
manna og gáleysi í meðferð peninga. Kvað
hann eiga það til, að ráða mönnum frá
áfengiskaupum og þó sérstaklega fátækari
mönnum og þeim, er berast lítt á í klæða-
burði. Og láti hinir sömu ekki tilleiðast
fyrir viturlegar fortölur Snorra, kvað hann
ekki bjóða slíkum óráðlingum nema ódýr-
ustu vín, sem fyrir finnast í verzluninni
og þegja um hinar dýrari tegundir.
Einhverju sinni um sumar snarar
ókunnur maður sér inn í búðina til Snorra,
og barst sá lítið á. Var hann auri drifinn,
þreytulegur og fötin öll þvæld og illa út-
lítandi, eins og hann kæmi úr langferð.
En hvað sem leið klæðnaði komumanns,
hafði hann fulla einurð á að spyrja, hvort
þar fengist koníak. Snorri virðir manninn
fyrir sér og spyr síðan:
— Viltu ekki heldur kaupa þér brenni-
vín, góði?
Maðurinn sinnir því engu og vill fá að
líta á koníakið, svo Snorri dregur fram
12 króna koníaksflösku og smellir á af-
greiðsluborðið með nokkrum þunga. En
manninum geðjast ekki vörumerkið og
spyr, hvort ekki fáist hér dýrara koníak
og betra. Snorri getur ekki neitað því og
sýnir honum, með dræmingi þó, 18 króna
koníak — og er manninum virðist ekki of-
bjóða 18 krónur, bætir Snorri við:
— Og svo hefi ég hérna 28 króna
koníak, — en ætli það verði ekki aftan við
rassinn á þér að borga það, lagsi.
Maðurinn lætur sér fátt um finnast,
slettir 28 krónum á borðið, og Snorri sér
sig tilneyddan að afhenda honum koníakið,
en kann þó betur við að vita einhver deili
á slíkum eyðslusegg og spyr því:
— Hvaðan ert þú, manni minn?
— Ég er úr Reykjavík, svarar maður-
inn alúðlega.
— Og heitir hvað?
— Ólafxrr Johnson.
— Þú ert þó ekki O. Johnson & Kaaber?
— Er ég víst, svaraði Ólafur.
— Þú segir það ekki satt, — viltu þá
ekki meira koníak?
Sigurður Guðmundsson skólameistari á
Akureyri var einhverju sinni að lesa upp
einkannir og vildi, sakir sinnar persónu-
legu sérþekkingar, komast hjá að særa
fjarverandi fólk, svo að hann leit athug-
andi yfir bekkinn og mælti síðan:
— Er nokkur hér, sem ekki er við-
staddur ?
Hermann Jónsson, nú kennari við Verzl-
unarskóla Islands, var eitt sinn uppi í
mannkynssögu hjá Brynleifi Tobiassyni
menntaskólakennara á Akureyri. Hafði
Hermanni, af einhverjum ástæðum, láðst
að lesa undir þessa kennslustund og kunni
því í minnsta lagi. Reyndi Brynleifur lengi
vel að vekja Hermann til meðvitundar um,
að hann væri uppi, en ekki tókst honum
að liðka málbein píslarvottsins, sem endra-
nær var þó skrafhreyfur í bezta lagi. Rís
Brynleifur þá úr sæti, stígur virðulega
niður frá kennaraborðinu, klappar Her-
manni á öxlina, býður honum sæti sitt við
kennaraborðið og segir:
— Og svo skuluð þér nú segja dálítið
sjálfstætt frá.
Gengur Brynleifur síðan aftast í bekk-
inn, snýtir sér um stund og fær sér í nefið,
meðan Hermann rembist við að þegja sem
mest hann má, unz Brynleifur kallar til
hans þessum hvatningarorðum:
— Og þegar þér hafið lokið máli yðar,
megið þér svo setjast í sætið yðar aftur!
Liðnir leikarar. Frh. af bis. 19.
En það eru hlutverk nútíðarleikkon-
unnar, sem frk. Gunnþórunn Halldórs-
dóttir fyrst og fremst verður dæmd og
metin eftir. Og þar koma í fremstu röð
íslenzku hlutverkin. Petrúnella í Storm-
um eftir Stein Sigurðsson og Gríma í Jósa-
fat eftir Einar H. Kvaran voru eðlis-
skyldar. Þær voru fulltrúar verkakvenna-
stéttarinnar, hvor á sína vísu. I báðum
þessum hlutverkum var aðdáunarvert,
hvernig hin orðlagða revyu-leikkona
sneiddi gjörsamlega hjá allri tilhneigingu
til að gera persónurnar hlægilegar í aug-
um áhorfenda. Uppreistarhugur Petrún-
ellu var sannur eins og langlundargeð
Grímu. Þær voru persónur séðar í íslenzk-
um verkakvenna hóp og leiknar með stakri
nákvæmni. Eða bóndakonan í „Hallsteini
og Dóru“, stillingin og góðlátleg umhyggja
fyrir lífi og lifendum skein þar út úr
hverju viðviki. Staða-Gunna og Ingveldur
í Tungu voru hinsvegar myndir klipptar
út úr litauðgu myndasafni Jóns Thorodd-
sens. Öll þessi hlutverk sýndu, að frk.
Gunnþórunn er þaulkunnug þjóðlífinu og
að hún er þess megnug, að skapa verð-
mætar þjóðlífslýsingar á leiksviðinu. —
Þeir, sem sáu „Jósafat“, tóku eftir því,
hvemig Gríma raðaði neftóbakinu hægt
og vandvirknislega á handarbakið, áður
en hún rekur raunir sínar, eins og ekkert
liggi á, og saug síðan hvert korn vand-
lega en ánægjulaust upp í nefið. Þó ekki
sé þetta viðvik merkilegt, mátti ekkert út
af bera, að það yrði ekki hlægilegt, en
eins og það var leikið, höfum við séð það
og sjáum það fyrir oss — í þjóðlífinu.
Friðfinnur Guðjónsson lék í fyrsta skipti
norður á Akureyri 20. júní 1890 í hlut-
verki Vífils í sjónleik Matthíasar Jochums-
sonar „Helgi magri“. Það var eins og hver
önnur tilviljun, að hann byrjaði að leika,
— tók við hlutverki af félaga sínum í
prentsmiðju Björns fróða. — Friðfinnur
hefir nú leikið fleiri hlutverk og oftar
en nokkur annar íslenzkur leikari. Hlut-
verk hans eru um 160 að tölu og fjöldi
leikkveldanna hátt á annað þúsund. En
það er ekki mergð hlutverkanna, sem sýnir
leikarann. Ef Friðfinnur hefði aldrei sýnt
oss Jón bónda, Gvend snemmbæra, ráðs-
manninn í Tengdamömmu og vinnumenn-
ina Daníel og Ófeig og hvað þeir nú heita,
þá hefði ekki farið stór saga af öllum
fjölda annarra hlutverka hans. Þó að
Friðfinni hafi tekizt að skapa eftirminni-
legar persónur í leikritum af erlendum
toga, svo sem Argan í ímyndunarveikinni,
Engstrand snikkara í Afturgöngum,
Schniizl í Hreysikettinum o. fl. o. fl.', þá
er það samt styrkur hans sem leikara, að
sýna íslenzka skapgerð. Hvar sem gripið
er ofan í íslenzku hlutverkin, sem hann
hefir leikið, rekst maður á verðmæti, sem
hann hefir skilað leiksviði voru fyrir með-
ferðina á þeim. Þetta gildir ekki einasta
um þau hlutverk, sem nefnd voru, heldur
líka Freystein á Kotströnd í Lénharði fó-
geta, Gottskálk í Berghyl í „Dansinum í
Hruná“, Gamla Jón í Dómum Andrésar
Þormars og Grím í Jósafat. Hvar og hvé-
nær Friðfinnur Guðjónsson hefir lært að
leika sitt eigið þjóðlíf, verður ekki rætt
hér, en það er staðreynd, að hann kann
það öllum leikurum vorum framar.
Það hefir verið sagt í mín eyru og af
manni, sem var dómbær um þau efni, að
þau frk. Gunnþórunn Halldórsdóttir og
Friðfinnur Guðjónsson minntu sig á leik-
ara á fremsta leikhúsi Norðurlanda fyrir
aldamót. Þetta var síður en svo sagt þeim
til hnjóðs, því maðurinn var Sven Poulsen
ritstjóri, bróðir Olafs og Emils Poulsens,
hinna víðkunnu leikara konunglega leik-
hússins í Höfn, og á því tímabili, sem hann
tiltók, voru einmitt sérstaklega góðir leik-
arar starfandi við leikhúsið. En Sven Poul-
sen skýrði ummæli sín með því að segja,
að leikaðferð Gunnþórunnar og Friðfinns
væri sönn og laus við allt tildur, sótt í
leikskóla og óþjóðlp'- ’r bókmenntastefnur,
— að hún væri eakert tízkufyrirbrigði,
heldur væri hún byggð á varanlegum
verðmætum — fyrirmyndum sóttum í
þjóðlífið sjálft. L. S.
er þvottasápa nútímans.