Vikan - 14.12.1939, Blaðsíða 5

Nr. 50, 1939 VIKAN
1 Frú Curie.
Frú Kristín Ólafsdóttir, læknir, þýddi.
ísafoldarprentsmiðja h.f. gaf út.
5
Frú Curie vinnur með eldri dóttur sinni, Iréne, í Radíumstofn-
uninni, 1925. Það var henni til mikillar ánæg'ju, að þessi bráð-
gáfaða dóttir hennar gerðist hálærður eðlisfræðingur og
ágætur samstarfsmaður hennar við radíumrannsóknimar.
egar kvenréttindakonur tilfæra nöfn
mikilhæfra kvenna, sem sakir mann-
kosta sinna og mikilla hæfileika hafa
skarað fram úr fyjkingu milljónanna,
nefna þær fyrst nafn frú Cuxie. En sjálf
var þó frú Curie engin kvenréttindahetja,
enginn þjóðfélagsgammur né uppreisnar-
andi. Hún var þvert á móti hljóð og áhuga-
laus um þjóðmál, nema þau, er vörðuðu
frelsisbaráttu Pólverja undan rússneskri
yfirdrottnun. Frú Curie var Pólverji, fædd
í Varsjá 1867. Hún var af Pólskum lág-
aðli og menntafólki komin í báðar ættir.
Faðir hennar var eðlisfræðikennari og um-
sjónarmaður mentaskóla eins í Varsjá.
Móðir hennar hafði einnig fengizt við
kennslu og verið skólastýra um leið:
María Curie var yngst fimm systkina og
missti móður sína á unga aldri. Lézt hún
eftir langvarandi berklasjúkdóm. Er hún
féll frá voru það þungar búsifjar fyrir
heimili eðlisfræðikennarans, sem skömmu
síðar missti vinnuna og varð að hafa ofan
af fyrir sér og börnum sínum með ígripa-
vinnu og snöpum. María Curie komst því
snemma í náin kynni við erfiðleika lífsins.
En með frábærri samheldni f jölskyldunn-
ar og markvissum dugnaði komst hún til
Parísar, 24 ára gömul og hóf eðlisfræði-
nám við Sorbonne. Frakkland hafði lengi
verið hennar fyrirheitna land, og
iðkan raunhæfra vísinda hennar
lífsdraumur. Það er sjaldgæft, að
ungar stúlkur hugsi til framtíð-
arinnar í sambandi við eðlis- og
efnafærðirannsóknir, og enn
sjaldgæfara var það á æskuárum
frú Curie. En engir erfiðleikar
öftruðu henni framgangs, og með
dæmafárri elju lauk hún háskóla-
náminu á skömmum tíma og tók
hvert prófið öðru glæsilegra. En
svo henti hana það, eins og flest-
ar konur, að giftast. Maður henn-
ar, Pierre Curie, var einnig vís-
indamaður, sem var viðurkennd-
ur fyrir dugnað sinn og sann-
leiksást á viðfangsefnum sínum,
en ekki metinn sem skyldi. Sam-
búð þeirra hjóna var reist á gagn-
kvæmum skilningi og mikilli ást-
úð. Hugðarefni áttu þau hin
sömu: vísindi og rannsóknir. Þau
voru ennfremur góðir foreldrar
tveggja dætra, er þeim fæddust á fyrstu
hjónabandsárum sínum.
Curie-hjónin voru sívinnandi, og þegar
þau gerðu opinberlega grein fyrir vísinda-
rannsóknum sínum varð ekki séð, hvort
átti þar meiri hlut að máli. Þetta var þeirra
sameign. Og eftir áralanga elju við
fátækt og slæm vinnuskilyrði tókst
þeim að gera og sanna eina merki-
legustu uppgötvun, sem gerð hefir
verið á ,sviði eðlisfræðinnar. Þau
höfðu fundið nýtt frumefni, radíum,
og rannsakað eiginleika þess og sagt
fyrir um gildi þess. Mun þessi upp-
götvun Curie-hjónanna talin hin
mesta náðargjöf, sem mannkyninu
hefir hlotnazt, en efni þetta er aðal-
lega notað til lækninga ýmsra skað-
vænlegra sjúkdóma, svo sem krabba-
meins á byrjunarstygi. Heiminum
skyldist fljótt, að hér var um merka
nýjung að ræða, og nú var Curie-
hjónunum gatan greiðari en áður.
Meðal annars heiðurs, sem þeim
hlotnaðist voru Nobels-verðlaunin
árið 1903. En sól hamingjunnar skein
skamma stund í heiði. Um vorið 1906
varð Pierre Curie fyrir hestvagni á
götum Parísar og beið bana af. Frú
María Curie var ekkja, er bar harm
sinn með stolti. Þegar franska stjórn-
in vildi veita henni lífeyri, svaraði
hún þóttalega, að hún væri ekki eldri
en það, að hún gæti unnið fyrir sér
og börnum sínum. Eftir nokkrar
bollaleggingar var henni boðin pró-
fessorsstaða við Sorbonne og forusta
fyrir Radíumrannsóknarstofnuninni, eða
þau embætti, sem maður hennar hafði haft
á hendi. Þessara starfa gætti frú Curie til
dauðadags með vaxandi gengi og virðingu
heimsins á vísindaiðkunum hennar. Árið
1911 voru henni veitt Nobelsverðlaunin í
annað skipti, en það eru einsdæmi til þessa
dags, að þeim sama séu veitt þau verðlaun
oftar en einu sinni. Frú Curie dó í júní-
mánuði árið 1934 af blóðsjúkdómi, er var
talinn eiga rót sína að rekja til þess, hve
mikið hún hefði sýslað með radíum.
Eva, yngri dóttir frú Curie, hefir skrifað
ævisögu hennar, og hlaut bók þessi þegar í
upphafi einróma aðdáun, fyrir öfundlausa
samúð og djúpan skilning á lífskjörum,
tápi og ævistörfum þessarar merkustu og
beztu konu, sem lifað hefir á meðal okkar.
Mikillar nákvæmni gætir og í heimildavali
höfundarins, og frásögnin er öll með þeim
blæ látlausrar sannleiksástar, sem vel hæf-
ir hinni göfugu konu, sem aldrei kunni að
ofmetnast af neinu.
Þessi bók er nú komin út í íslenzkri þýð-
ingu eftir frú Kristínu Ólafsdóttur, lækni,
og gefin út á forlag ísafoldarprentsmiðju.
Bókin er þýdd á prýðilega íslenzku, létt mál
og þægilegt aflestrar. Þó bregður fyrir ekki
svo fáum sjaldgæfum orðum og nýyrðum.
Hvað er t. d. rafkanni?
Utgefandinn hefir ekkert til sparað, að
frágangur og ytra snið bókarinnar væri í
fullu samræmi við ágæti hennar að öðru
leyti. Bókaiðnaður Isafoldar er að verða
furðulegt fyrirbrigði í íslenzkum iðnaði.
Þetta er óvenjuleg bók — óvenjulega
góð bók. S. B.
María Curie 1894. Þá hefir hún dvalið 4 ár i París við
nám og lokið háskólaprófi í eðlisfræði og stærðfræði.
Á þessu sama ári kynntist hún Pierre Curie og giftist
honum árið eftir. Þetta var eftirlætismynd Pierre Curie
af konu hans, og María lagði hana í kistuna með hon-
um, að honum látnum.