Vikan - 18.04.1940, Blaðsíða 12

12
VIKAN, nr. 16, 1940
Ritstjóri leyniblaðsins „Robotnik"
var alltaf
í lífsháska
Þrátt fyrir að leynilögregla
zarsins væri alltaf á hælum
Pilsudski, tókst honum að
koma út hverju tölublaðinu
á fætur öðru af leyniblaði
sínu, sem í mörg ár hélt
lífinu í pólsku frelsishreyf-
ingunni.
Eftir VILLIAM JENSEN.
Ljósmynd af nokkrum forystumönnum pólsku frelsishreyfingarinnar, tekin 1896. Maðurinn á miðri
myndinni er Josef Pilsudski. Yzt til vinstri er Ignacy Moscicki, er síðar varð forseti Póllands.
Einn góðan veðurdag árið 1893 komu
nokkrir pólskir föðurlandsvinir sam-
an í stórum skógi rétt hjá borginni
Wilno. Þeir voru meðlimir hins pólska
sósíalistaflokks (Polska Parti Socjalist-
yczna — P.P.S.), sem bannaður hafði ver-
ið, og voru komnir saman til að ræða um,
hvemig þeir gætu komið út pólsku sósíal-
istablaði. Þetta var auðvitað stórhættu-
legt, þar sem rússneska stjómin hataði
allt, sem snerti sósíahsma og pólska frels-
ishreyfingu!
Að vísu höfðu Pólverjamir reynt að
gefa út blöð áður, en þau höfðu öll farið
út um þúfur. Nefndarmennirnir ræddu nú
um þetta fram og aftur i skóginum.
Allt í einu hrópaði einn þeirra,, félagi
Viktor“:
— Látið þið mig um þetta!
Sýnið mér traust, þá skal ég sjá
um, að þetta gangi. Síðan sagði
hann þeim, að hann ætlaði sér
að prenta og gefa út blað ,,Ro-
botnik“ (Verkamaðurinn) bæði
reglulega og svo lengi, að rúss-
nesku yfirvöldin yrðu viti sínu
fjær yfir frekju Pólverja.
Hann sagði þeim ekki, hvern-
ig hann ætlaði að fara að þessu.
En honum var sýnt traust, þó
að menn vissu ekkert annað um
hann en það, að hann var skap-
festumaður, sem fékk vilja sín-
um framgegnt. — Þeir vissu
einu sinni ekki hið rétta nafn
hans, því að þeir urðu allir að
nota dulnefni til þess að villa
rússnesku yfirvöldin, ef þau kynnu að
komast yfir eitthvað, sem þeir hefðu ritað
eða talað. Enginn nefndarmanna vissi, að
Viktor var — Josef Pilsudski.
Viktor tók strax til starfa við að koma
„Robotnik" út. Enginn skilur enn þann dag
í dag, hvernig hann gat komið prentvél inn
í landið —, en einhvern veginn tókst hon-
um það.
Áður en vélin kom, var eitt eintak af
blaðinu prentað í Lundúnum, og átti það
að sýna blaðamannshæfileika Viktors.
Blaðið var 36 síður, og því var tekið með
miklum fagnaðarlátum, svo að nú gat fé-
lagi Viktor byrjað fyrir alvöru.
I Wilno kynntist hann lyfsala einum,
Kazimir Parmiewski, sem vildi gera allt til
að hjálpa Viktor. Hann hafði lyfjabúð í
hinum litla bæ Lipnizki, og þar var Viktor
með prentsmiðju sína fyrst í stað.
Pilsudski kunni ýmislegt, en prentari var
hann ekki, og því þurfti hann að fá mann,
Wladyslaw Glowacki, til að hjálpa sér.
Fyrsta blaðið kom síðan út 12. júlí 1894.
Það var 12 síður, og 18 x 25 sm. að stærð.
Þetta var heppileg stærð, því að njósnar-
arnir máttu ekki komast að þessu. Pilsud-
ski sá sjálfur um að bera blaðið út, og það
var ekki hættuminnst. Hann hafði því
fjölda manna og kvenna til þess — kon-
urnar gátu falið blöðin undir svuntum
sínum.
Pilsudski var ákaflega varkár, en samt
ekki nógu varkár — hann varaði sig ekki
á ástinni.
Hann bjó alltaf í Wilno, en
heimsótti lyfsalann, vin sinn, í
Lipniszki nokkra daga í viku.
Þar var hann svo niður sokkinn
í vinnu sína, að hann tók ekkert
eftir því, hvað Glowacki var í
raun og veru léttúðugur. Það
leið ekki á löngu áður en Glo-
wacki hafði trúlofazt vinnukonu
lyfsalans. Og henni hafði hann
sagt frá þessu herbergi í lyf-
salahúsinu, en inn í það hafði
hún aldrei fengið að koma.
Fyrst gekk allt eins og í sögu,
— stúlkan elskaði unnusta sinn
og gladdist með honum yfir vel-
gengni blaðsins, sem vakti alls-
staðar athygli, aðallega vegna
þess, að rússneska lögreglan