Vikan - 11.07.1940, Blaðsíða 12

12
VIKAN, nr. 28, 1940
II. Ömefni. 1.
Ég hefi ekki safnað örnefnum á Islandi
og get því ekki fullyrt hver eru ný, hver
gömul, nema þau, sem ég hefi rekist á í
sögum vorum og bið því afsökunar, ef ég
skyldi taka yngra nafn í stað eldra á þeim
örnefnum, sem ég hefi athugað hvort geti
verið frá hebresku komin.
Af þeim örnefnum, sem mest hefir verið
rætt um, að því er ég man eftir, og menn
hafa ekki orðið ásáttir um hvaðan væru
runnin eða hvað þau þýddu eru þessi helzt:
Thule, Dimon, Knavahólar, Kögunarhóll
hjá Ingólfsfjalli, Likný, Joldusteinn, Bear-
sker, Galmarströnd, Hofsjökull, Papeli og
Ölvesá.
Týh og Thule er sama nafnið, þótt rit-
háttur sé mismunandi. Á hebresku finn-
um vér sérnafn, sem heitir: Thola (eða
Thula, hálfhljóðinn v er merktur til o-
hljóðs, en er þó millihljóð milli íslenzkt o
og u). Samnafnið þýðir skarlat, eða klæði
litað í „cocous“. Bókstafurinn „tav“ í
hebresku hefir ýmist t. eða þ hljóð, eða
millihljóð þar á milli, þess vegna hefir orð-
ið hjá okkur ýmist fengið nafnið Týli eða
Thule, eins og „thor“ verður ýmist hjá
okkur tór eða þór.
Um nafnið Dimon hafa menn helzt gisk-
að á, að það ætti uppruna sinn frá latínu
(duo montes eða dis montes) enda þótt
mjög ólíklegt sé að þeir, sem latínu kunna,
byggju til nafnið Dimon úr þessum tveim-
ur orðum. Dimon er eldgamalt, hebreskt
nafn á borg í Moabslandi, sem nú er í auðn,
en rústirnar nefnast nú Diban. En flestar
borgir þar eystra voru reistar á fjöllum
eða hæðum, — auðveldara að verjast þar
en á sléttlendi ef á var ráðist, — og senni-
legt er, að eins hafi verið um þessa borg.
Samnafnið af sama stofni er „Dimjon“,
sem þýðir: líking eða mynd. Hefir sérnafn-
ið því sennilega orðið til á þann hátt, að
þessi borg eða hæðin, sem hún var reist
á, hefir verið lík annarri borg eða hæð
þar í grendinni. Nafnið Dimon á íslenzku
er notað um tvær hæðir svipaðar, sem eru
nálægt hvor annarri, bæði við Markarfljót
og á Hrafnabjargarhálsi austan Þingvalla-
sveitar. Tel ég því engan efa leika á því,
að þetta nafn er komið til okkar frá
hebresku, óbreytt, eins og það var fyrir
3000 árum síðan.
Aramaiska orðið: „knavan" er fleirtölu-
orð, sem þýðir: félagar, en finnst ekki sem
sémafn í gamla-testamenntinu, en líklega
hefir það þó verið notað sem sérnafn, því
sem sérnafn er það komið til okkar í sam-
bandi við hebr. orðið: „chol“ eða ,,chvol“,
en þetta orð: „chvol“, sem upprunalega
þýðir: sandur, helzt sandur blásinn saman
Eftir
séra Guðmund Einarsson.
í sandhóla af vindi í eyðimörku, flytzt svo
yfir á hóla af svipaðri gerð. Þar af kemur
svo nafnið Knavahólar á íslenzku.
Af svipaðri gerð er Kögunarhóll, eða
réttara Kagahvoll, sunnan Ingólfsfjalls, og
hefir því fengið nafnið: „Chagi-hvoll“, en
„Chagi“ er mannsnafn á hebresku, sem hjá
oss verður Kagi og í eignarfalli Kaga og
loks allt nafnið Kagahvoll eða Kagahóll,
sem svo hefir, vegna þess að menn skildu
ekki nafnið, breytzt í Kögunarhól og bæði
nöfnin svo notuð á víxl á vorum dögum.
Sagt er frá því, að Þorbjörn laxakarl
hafi eitt sinn orðið heylaus og rekið
þá fé sitt inn í hlíðina innar af Haga og
þar hafi verið beit nokkur, svo fé hans
bjargaðist af og nefndi hann því hlíðina:
Likný. Þetta hafa menn viljað skilja þann-
ig, að orðið væri sett saman úr líkn og ný
og þýði: ný líkn, en það er óhugsandi sér-
nafnsmyndun á íslenzku máli. „Lachmi“ er
sérnafn til á hebresku, sem upprunalega
þýddi: brauð, fæði, björg. Sennilega er það
þetta nafn, sem hefir orðið Líkný á ís-
lenzku og er eflaust sama og konunafnið,
sem Ladn. nefnir Lecný.
Sjálft bæjarnafn Þorbjörns laxakarls:
Hagi, er hreint hebrezkt nafnt, en þar er
það mannsnafn, staðarnafn á íslenzku.
„Jalda“ er hebreskt samnafn og þýðir:
stúlka, en finnst ekki sem sérnafn í gamla-
testani. Á íslenzku er það notað sem sér-
nafn í Joldusteinn. Það hefir máske verið
nafn þess, sem steinninn er kenndur við,
og eins í Jolduhlaupi á Irlandi, sem Land-
náma nefnir.
Bearsker tel ég líklegast að nafnið sé
orðið þannig til að fyrri hlutinn sé
hebreska sérnafnið: „Beor“, sem er manns-
nafn, og síðari hlutinn norrænn: sker.
Galmar, í Galmarströnd, tel ég alveg víst
að sé samsett úr hebresku orðunum:
„Gaal“, sem er mannsnafn og ,,mar“, sem
þýðir: beiskur, og er notað um salt vatn
(sbr. ísl. orðið mar, sem þýðir: sjór).
Hofsjökull getur naumast hafa fengið
nafn sitt af hofi, því ekkert við jökulinn
minnir á hús, né heldur hefir neitt hof ver-
ið reist þar nálægt. Sennilegra er því, eins
og haldið hefir verið fram áður af öðrum,
að hann hafi upprunalega heitið: Húfu jök-
ull, því vel getur lögun hans minnt á höfuð
með hvíta hettu. Á hebresku er líka til
sémafnið: „Chupha“, en samnafnið, sem
er eins, þýðir: hetta, hásætishiminn, og
það er eflaust þetta nafn, sem Hofsjökli
hefir verið gefið til að byrja með, enda
er það notað í öðrum örnefnum t. d. Húfu-
hylur.
Papeli er erfiðara viðfangs, það orð er
ekki til á hebresku, svo kunnugt sé, nema
ef vera kynni síðari hluti orðsins; að
minnsta kosti er „peli“ til, sem þýðir:
undursamlegt, og er oft notað um guðleg-
ar gjafir. Hugsanlegt er að fyrri hlutinn,
sé kominn frá latínu: papa, sem þýðir:
faðir og er notað um pávann, sem embætt-
isnafn hans, en þá stytt hér í: pa, en síðari
hlutinn sé þó frá hebresku runninn.
Til er þó á hebresku: ,,po“ eða „pua“,
sem þýðir: hér á þessum stað. Ef það gæti
verið fyrri hlutinn í Papeli ætti allt orðið
að þýða: Hér er undursamlegt, eða: Þessi
staður er unaðsleg guðs gjöf.
Ölvesá eða Ölfusá, sem áin ýmist er
nefnd, er án efa mynduð af mannanöfn-
unum Ölver og Ölfuss, sem bæði voru not-
uð hér á landi. Bæði nöfnin geta verið
hebresk að uppruna (Alvan-Yer og Alpha-
Uza) svo þar á er ekkert að græða. En
þar eð Þingvallavatn hét Ölvesvatn til
foma, er sennilegra að áin, sem úr því
rann hafi heitið Ölvesá, enda óvíst að neinn
Ölfuss hafi búið í nánd við ána.
Vitið þér það?
1. Hvaða ár var fyrsta þingið hald-
ið í núverandi Alþingishúsi?
2. Hvað heitir stærsta vatn í Ev-
rópu?
3. Hvenær varð Hitler ríkiskanzlari
Þýzkalands ?
4. Hvaða mál er talað á Haiti?
5. Hvenær fékk Reykjavík kaup-
staðarréttindi ?
6. Hvaða drottning var hálshöggv-
in eftir 20 ára fangelsisvist ?
7. Hvaða alþjóðaréttur viðurkenndi
árið 1933, að Grænland væri
dönsk nýlenda?
8. Hvenær dó Skúli landfógeti
Magnússon?
9. Hvaða Hollendingur var konung-
ur í Englandi?
10. Hvað heitir höllin, sem franski
forsetinn hefir búið í?
Sjá svör á bls. 15.
Þyrnir í augum.
Þetta orðatiltæki er komið úr biblíunni,
4. bók Mósesar, 33. kap., 35. versi, sem er
á þessa leið: Ef þér rekið ekki íbúa lands-
ins (Kananítana) burt frá augliti yðar, þá
skulu þeir, sem eftir eru, verða þymar í
augum yðar.