Vikan - 04.02.1943, Blaðsíða 7

VIKAN, nr. 5, 1943
7
Hvalveiðistöðin á Sólbakka
og Hans Ellefsen,
Norðmaðurinn, sem rak hvalveiðar í Önundarfirði, á Asknesi
I Mjóafirði eystra og í Suður-Afríku.
r
safoldarprentsmiðja hefir nýlega gefið út bók,
sem heitir „Frá yztu nesjum. Vestfirskir
sagnaþættir. Skráð hefir og safnað Gils Guð-
mundsson.“ Eru í bókinni margar ágætar sagnir
af Vestfjörðum og mesta þarfaverk, að þeim og
öðrum slíkum er bjargað frá glötun meðan þeir
menn eru upp, sem muna þær.
Bókin hefst á all-langri frásögn: „Hans Ellefsen
og hvalveiðastöðin á Sólbakka." Er þar vel lýst
þessum duglega athafnamanni og fyrirtæki hans,
sem hann starfrækti á Sólbakka í önundarfirði,
og hvalveiðunum. Ellefsen kom hingað um 1890
og lét þá reisa hvalveiðistöðina og hóf
atvinnurekstur sinn af kappi miklu
og þó forsjá, því að hann var nýtinn
og hygginn. Oft voru 80—100 manns
i vlnnu á Sólbakka, Norðmenn, Svíar
og Islendingar og margskonar hlunn-
indi höfðu þeir af stöðinni, sem næst
henni bjuggu, því að Eliefsen yar
gjöfull maður og greiðvikinn. Hann
greiddi og mjög fyrir skólahaldi í
Mosvallahreppi og vegagerð. Hann
hafði um eitt skeið sjö hvalveiðabáta,
þrjú flutningaskip og eitt stórt milli-
landaskip.
Carl Svendsen hét maður, sem var
hægri hönd Ellefsen á Sólbakka.
Hann var vélfræðingur og hæfileika-
maður mikill og sá um allt, þegar Ellefsen dvaldi
erlendis á vetuma, en það gerði hann mörg árin,
sem hvalveiðamar voru reknar frá Sólbakka. Um
aldamótin var hvalveiði orðin treg úti fyrir Vest-
fjörðum. Verksmiðjan á Sólbakka brann til kaldra
kola skömmu eftir aldamótin. Reisti Ellefsen þá
aðra hvalveiðistöð á Asknesi við Mjóaf jörð eystra
og rak hana um nokkurra ára skeið með dugnaði
og skörangsskap. En síðar fluttist hann til Suður-
Afríku og hóf hvalveiðar þar. Þegar hann var
orðinn roskinn maður seldi hann verksmiðju sina
þar og skip og fluttist heim til Noregs og dvaldi
þar til dauðadags.
Ellefsen var merkilegur maður fyrir ýmsra
hluta sakir og skal því tekið hér brot af lýsingu
á honum:
„Hans Ellefsen var fremur hár maður vexti,
þrekvaxinn mjög og allur hinn gjörvulegasti.
Enhið var hátt og mikið, nefið fremur langt, aug-
un hvöss og snör, með einkennilegum glampa,
sem lýsti samblandi af glettni, ákefð og við-
kvæmni. Skapmaður var Ellefsen mikill og þótt
hann reyndi oft að stilla sig, var geðið svo ákaft,
að það tókst ekki alltaf sem vera skyldi. Kom
það jafnvel fyrir, að í hann hljóp fullkominn
ofsi, sem varla sómdi manni í hans stöðu. En
þótt hann væri mjög ákaflyndur og bráður í
skapi, og oft fyki í hann út af litlú, stóð það
sjaldan lengi, ef um smámuni var að ræða, en
stærri mótgerðir erfði hann árum saman.
Oft var Ellefsen nærstaddur þegar verið var
að vinna vlð einhver meiri háttar verk, sem hon-
um þótti nokkru varða að vel tækist til um.
Stóð hann þá jafnan álengdar og horfðí á að-
farir manna. Tækist verkið vel, var hann oftast
þögull og ræddi lítið um, en lét þá oft njóta
þess síðar, sem sýnt höfðu sérstaklega góða fram-
göngu. Yrðu aftur á móti eirihver mistök eða
óhöpp, sem stöfuðu af klaufaskap þeirra, sem
verkið unnu, gat hæglega svo farið, að hann
missti þolinmæðina og breyttist úr hinu dagfars-
góða prúðmenni, sem allir þekktu, í hálfgerðan
villimann. Tútnaði hann þá ollur út, blánaði í
framan, hristist og skalf af reiði. Því næst barði
hann sig utan, þreif af sér húfuna, snéri upp á
hana, vatt hana milli handanna, fleygði henni síð-
an fyrir fætur sér og tróð á henni. Þegar reiði
hans hafði fengið útrás í þessum framkvæmdum,
fór hún jafnan að réna, og aldrei er þess getið,
að hann hafi lagt hendur á neinn til likamlegra
hirtinga. .
Ellefsen var árrisull mjög. Virtist hann vera
trúaður á málsháttinn, að morgunstund gefi gull
í mund. Fór hann oft á fætur klukkan fjögur á
moi'gnana. Var það venjulega fyrsta verk hans
að taka sjónauka sinn og horfa út á fjörðinn, til
að vita, hvort hann sæi ekki skip koma. Væri
hvalveiðibátur á leiðinni, léttist heldur brúnin á
karli, einkum ef hann sá, að báturinn var með
góðan afla. Gekk hann léttstígur niður bakkana
og fram á bryggju, til að heilsa skipstjóra, bauð
honum hinar ágætustu veitingar og lék á als oddi.
En þegar bátur kom, án þess að hafa fengið nokk-
urn afla, sást Ellefsen sjaldan á bryggjunni. Varð
hinn óheppni skipstjóri að rölta heim til hans
einsamall, og munu þá stundum hafa verið stigin
þung spor upp bakkana.
Sæi Ellefsen ekkert skip á ferðinni, þegar hann
kom út á morgnana, var það venja hans að
ganga niður að verksmiðjunni, til að líta eftir
því, hvort allt væri i röð og reglu. Færi eitthvað
aflaga, mátti ganga að því vísu, að hann kæmi
auga á það. Hirðusemi hans var svo mikil um
alla hluti, að með einsdæmum mátti telja. Allt
varð að vera á sínum rétta stað, frá þvi minnsta
til þess stærsta. Ekkert hirðuleysi gat liðist í
neinni grein, án þess að úr væri látið bæta. Sæi
Ellefsen nothæfa ró eða nagla á vegi sínum, tók
hann það upp og geymdi. Yrði hann var við
kolamola, sem fallið hafði á plan eða bryggju, fór
hann með molann þangað sem kolin vora. Slik
var reglusemi hans í öllum greinum.
Þrátt fyrir þá dæmafáu nýtni, sem einkenndi
Ellefsen, var hann langt frá þvi að vera nízkur
maður, eða féfastur um skör fram. Utbúnaður
allur í verksmiðju hans og veiðiskipum, var með
fyrirmyndarbrag, enda sparaði hann ekkert til að
svo gæti verið. Gestrisni hans og höfðingsskap
var líka við brugðið. Fékk hann oft heimsóknir
merkra gesta, bæði innlendra og erlendra. Var
þá jafnan slegið upp veizlu á Sólbakka. Átti
Ellefsen einatt nóg af fyrsta flokks vinum, en
gætti þó mjög hófs í þeim veitingum. Sjálfur
var hann enginn drykkjumaður, enda var honum
mjög illa við ofnautn áfengis, og lét þá skoðun
berlega í ljós.
Sumt af fólki því, sem heimsótti Ellefsen, var
logandi hrætt við grútinn og óhreinindin á Sól-
bakka. Alls staðar lagði fyrir bræluna af hálf-
rotnuðum hvalskrokkum, enda kom það fyrir, að
hefðarfrúr og hispursmeyjar brygðu vasaklútn-
um sínum fyrir vitin meðan þær gengu þama
fram hjá. Þegar einhver lét á sér skilja, að sér
þætti lyktin vond, var Ellefsen vanur að svara
brosandi: „Svona er nú lyktin af peningunum
mínum."
Eins og fyrr er getið, gaf Ellefsen önfirðing-
um hvalkjöt, eftir þvi sem hver vildi hafa, en
seldi rengi við mjög vægu verði. Þó var það föst
venja hans, að gefa hverju heimili í hreppnum
vænt rengisstykki af fyrsta hvalnum, sem veidd-
ist á hverju vori. Var hann þá oft nærstaddur, þar
sem verið var að skera niður hvalinn, og mátaði
fyrir, hve stóran hluta hver bóndi skyldi hafa.
Skar hann þá ekki við neglur sér, sízt þegar
fátæklingar áttu hlut að máli.
Allmiklu mun það hafa numið, sem Ellefsen
gaf ýmsum þurfandi mönnum. Voru það einkum
kol og matvara. Sérstaklega styrkti hann þá, sem
sýnt höfðu dugnað við að vinna fyrir þungri
ómegð. Aftur á móti sinnti hann lítt kvabbi
þeirra, sem latir voru, eða mjög drykkfelldir, og
fátækir af þeim sökum.
Ellefsen var kvæntur norskri konu, sem Ida
hét. Hún dvaldi með manni sínum á Sólbakka
þrjú fyrstu árin, og virtist hverjum manni vel.
Var hún hin mesta myndarkona og var hjóna-
bandið hið bezta. Fjögur böm áttu þau hjónin,
sem öll komust til þroska, og urðu hinar nýt-
ustu manneskjur."
iaans iiineisen. Ida Ellefsen.
Myndin til vinstri:
Hvalveiðastöðin á Sól-
bakka. Efst til hægri
íbúðarhús Ellefsen, sen i
hann gaf Hannesi Haf-
stein ráðherra árið 1904.
Húsið er nú forsætisráð-
herrabústaður í Rvík.
Mjmdin til hægri:
Svendsen og fjölskylc’
hans á Sólbakka.