Menntamál - 01.01.1927, Blaðsíða 8

38
MENTAMÁL
yrði. Að vísu cr auðgert, að nefna ýms hugtök, sem ailir nota,
þegar um takmark uppeldisins er að ræða, svo sem skap-
gerð, þroski, siðgæði o. fl. En hugtök þessi eru óhlutkend,
og má leggja í þau ýmsan skilning. í rauninni her oss ekki
saman um takmarkið, því dórnar vorir um það, í hverju hið
æðsta manngildi er fólgið, eru sundurleitir. Það veldur niikl-
um mun, hvort vjer teljum skyldurækni, trygð, iðni og sið-
prýði í tölu höfuðdygða eða vjer setjum þær slcör lægra en
áhuga, sjálfstraust og dómgreind. Hversu ólíkar hugntyndir
manna um takmark uppeldisins eru, sjest bezt þegar litiö
er á einstök dæmi. Um ágæti hesta og nautgripa er engin
teljandi ósamhljóðan; húsdýrin standa í markaðsverði, sem er
nokkurnveginn viðurkent af öllum. Öðru máli gegnir tuti
mannfólkið. Þar hefir hver sinn mælikvaröa á ágætið. Dónt-
arnir geta verið alveg andstæðir, þannig, að einuni geðjast
vel að þeirn, sem annar kallar spjátrung. Og að því er snertir
takmark uppeldisins, er enn örðugra að spyrja reynsluna, en
þegar um aðferðir er að ræða. Um aðferðirnar má segja, að
æskilegt sje að læra af reynslunni að svo miklu leyti, sem
unt er, en um takmarkið verðum vjer að játa, að þar er vart
til að dreifa neinu, sem kalla má reynslu. Hugsjón vor um
ágætau mann, er óháð því, hversu oft eða sjaldan vjer hitt-
um fyrir oss í lífinu menn, sem nálgast hugsjón vora. Hug-
sjónin verður hin sama, hvort heldur vjer hittum oft, ein-
staka sinnum eða aldrei þann mann, sem að vorum dómi
er fylling hins sanna, fagra og góða. Hugmynd vor um
takmark ujtpeldisins er því ekki bundin við reynslu vora,
heldur háð hugmyndum vorum um hið æðsta manngildi, en
upptök þeirra hugmynda eiga dýpri rætur en svo, að hægt sje
að rekja þau til skynjana og mælanlegra fyrirbrigða. Kenn-
ingar uppeldisfræðinnar og viðleitni kennarans á því fremur
rætur sínar í trú og sannfæringu, en sönnuðum þekkingar-
atriðum.
Það kyrini þvi einhverjum að virðast fávíslegt, að ræða upp-
eldismál og rneðöl, þar seni hugmyndir vorar um takmarkið