Bjarmi - 07.04.1909, Síða 7

B .1 A R M I.
55
('ullnægt sjálfum mér, nema með því
einu móti að reka mál þelta svo
langt, sem ég álil að það eigi að kom-
ast, þegar fram líða stundir, þó að
byrlítið kunni að vera nú í fyrsta
róðri. Eg skal ekki fara mörgum orð-
um um það, livaða þýðingu það hefir
fyrir Norðurland og þjóðina í heild
sinni að endurreisa hið forna Hóla-
byskupsdæmi og með því vekja hjá
þjóðinni endunninningu fornrar frægð-
ar og þjóðmenningar. En geta vil ég
þess strax, að svo hefir fásinnan og
skammsýnin verið mikilá meðal sumra
á þingi hér, eigi alls fyrir löngu i mál-
um kyrkjunnar, að fram hafa komið
tillögur um það fyrir nokkrum árum,
að byskupsdæmi landsins yrði lagl
niður, og það hefir jafnvel verið bor-
ið fram af þeirn, sem þókst hafa vilj-
að sjálfstæði landsins.
Að mínu álili hefir ekki verið fram-
in öllu verri pólitísk glópska á al-
þingi íslendinga á hinum síðari ár-
um. Ef ísland. hefði verið svift hysk-
upi sínum og það hætt að vera sjálf-
slætt byskupsríki; þá hefði það án
efa orðið líkt statt í kyrkjumálum og
Færeyjar, orðið vesælt pi'ófastsdæmi
og aum undirtylla undir Sjálands-
hyskúp Dana. Bj'skupsembætti vort
er hið elzla og sæmilegasta emhælti
hér á landi, og undir það eru runn-
ar rammar og fornar sloðir frá elztu
og beztu tímum þjóðveldisins. Bysk-
upsslól fengum vér fyrstan í Skál-
holti 1056, og varð ísleifur son Giz-
urar hvíta fyrstur byskup hér á landi.
En sem stundir liðu fram, tóku Norð-
lendingar að una því litl að hafa eigi
byskup fyrir sig; fóru þeir því þess
á leit við Gissur byskup ísleifsson,
að hann léli af höndum þann ljórð-
ung landsins, sem mestur var þá og
manntlestur i hyskupsdæmi hans, en
)>að var Norðlendingafjórðungur, og
væri þar nýtt byskupsdæmi; lét hann
tilleiðast að verða við beiðni þeirra.
En þá virtist svo um stund, sem
þetta ráð ælti að stranda á því, að
enginn höfðingi norðanlands vildi upp
slanda og leggja bújörð sína eða höf-
uðból til byskupsseturs. Sjálfgelið var
að byskupssetrið mundi verða í Eyja-
íirði eða Skagafirði. En loks varð
Illugi preslur Bjarnason lil þess að
gefa liöfuðból sitl og föðurleifð Hóla
í Hjaltadal til byskupsselurs 1107, og
varð þá byskup þar Jón hinn helgi
Ögmundsson. Síðan voru Hólar bysk-
upsstóll Norðurlands um nær 700 ár.
Islenzku byskuparnir, Skálholts og
Hólabyskup, stóðu fram á miðja 12.
öld undir erkibyskupnum, fyrsl í
Hamborg, síðan Brimum og þar næsl
Lundi. Um þá tíð stóð byskupsdóm-
urinn á íslandi með miklum blóma.
En 1154 var erkibyskuþsstóll setlur
í Niðarósi og undir hann voru þá
íslenzku byskupastólarnir lagðir. Kom
þá brátt annað hljóð í bjölluna, því
að Þrándheims erkibyskupar tólui
brátt að verða mjög afskiftasamir um
skipun byskupanna og hlutsamir um
islenzk kyrkjumál á ýmsan hátt, og
leyfðu sér jafnvel, þegar fram í sótli,
þá dirfsku að stefna utan is-
lenzkum veraldarliöfðingjum, og loks
kom svo, að norrænir byskupar urðu
skipaðir að tilhlulunhinsnorska kyrkj-
uvalds og Noregskonungs, bæði að
Hólum og Skálholti. Hafði það hin-
ar háskalegustu aíleiðingar, því að
það er yfirleitt torsýnt, hvort landið
hefði nokkurntíma komist undir er-
lend yfirráð, ef útlent kyrkju- og kon-
ungsvald hel'ði eigi náð undir sig yfif-
ráðum íslenzku kyrkjunnar. Útlendu
byskuparnir gengu alveg í þjónuslu
konungsvaldsins, og gerðu allt, sem
í þeirrá valdi stóð, til að fá yfirráð
konungs hér á landi aukin sem mest
í öllum greinum, og sjálfslæði og frelsi
landsmanna skerl að sama skapi. Má