Bjarmi - 01.09.1922, Blaðsíða 3

BJÁRMÍ
Í55
berlega að kenna í kirkjunni nje
þjónnsta sakramentin nema hann sje
kallaður að rjettum kirkjusið«.
Rjettrúnaðartímabilið var ekki vin-
veitt leikmannastarfi að trúmálum;
leikmenn vorn ekki nógu lærðir og
fimir i guðfræðilegum úlskýringum
aö þeirra líma dómi, til þess að flytja
trúrnál, og þegar Spener og Francke
seint á 17. öld tóku að vekja fólk
og vildu halda guðsþjónuslusamkom-
ur svipaðar og gerðust á postula-
tímabilinu, mættu þeir mikilli mót-
spyrnu frá hálfu klerka, embæltis-
bræðra sinna, á Þýskalandi.
Hjá pfetistum tóku áhugasamir
leikmenn að starfa með prestunum
að trúmálum, en þó fyrst og fremst
hver á sfnu keimili og hver í sfnum
söfnuði, og hefir það haldið áfram
síðan sumstaðar á Þýskalandi eink-
anlega f Wurlenberg.
Þegar skynsemistrúin komst til
valda á 18. öld, tók hún ekki mjúk-
um höndum á leikmannastarli. Hún
þóttist frjálsfynd og »ekki rígbundin
við játningarritin«, en 14. gr. Ágs-
borgarjálningarinnar var henni mjög
kær, og svo var greinin útlistuð þá,
að þar væri ekki einungis fyrirboðið
að leikmenn flyttu trúareriudi i kirkju-
húsunum, helaur að þeir mættu alls
ekki flylja kristileg erindi eða prje-
dikun opinberlega.
Hans Nielsen Hauge (les: Háge)
■^arð að sitja 8 löng ár í fangelsi,
1802—1809 og 1810—1811, af því að
hann, ólærður bóndason, ferðaðist
fram og aftur um Norveg til að vilna
Ur*i frelsara sinn, og hafði meiri á-
hrif en nokkur prestur liafði hafl
Þar í landi fyr eða sfðar. Norðmenn
hefja minningu lians lil skýjanna nú
°g kannast við að áhrif hans hafi
Verið mikil og góð, og að lærisveiu-
ar Hauge hafi orðið forgöngumenn
ör'-klu vfðar en f trúmálum. — En
svona fóru valdhafarnir með hann
meðan hann lifði. Skynsemistrúin
»frjálslynda« kunni best við að geyma
trúaráhugamanninn í fangelsi.
það voru ekki Norðmenn einir,
sem ofbeldi beiltu við þá, er störf-
uðu að trúmálum um og eftir 1800.
Páll (eöa Paavo) Ruotsalainen,
sem oft er nefndur »postuli Finn-
lands«, og varð Finnum nærri eins
þarfur og Hauge Norðmönnum, var
ofsóttur og oft stefnt út af því að
liann skyldi vera að prjedika. Árið
1838 stefndi t. d. landshöfðinginn í
Uleaborg Paavo og 60 vinum hans,
þar á meðal 5 prestum.
Voru þeir kærðir fyrir að hafa 1)
sumparl haldið, sumpart sótt »ólög-
legar« guðræknissamkomur, 2) og
sömuleiðis hefðu þeir hengt upp
sparibauka á heimilmn sfnum til að
safna í þá til kristniboðs meðal heið-
ingja(II), í hjeraðsdómi urðu fjár-
sektirnar út- af þessu »ódæði« alls
3552 rúbiur auk málskostnaðar. —
Hæstirjettur færði þær niður, en setti
4 prestana frá embætti misseristima
fyrir að hafa tekið þátt í leikmanaa-
slarfinu.
Svipaðar sögur mætti segja frá ýms-
um löndum. Síra Rönne i Lyngby,
stofnanda kristniboðsfjelagsins danska,
var fyrirboðið af kirkjustjórninni
»frjálslyndu«, að hafa sparibauk fyr-
ir kristniboðsgjafir á veggnum 1 skrif-
stofu sinni, og danskir bændur voru
sektaðir, ef þeir báðu bæn upphátt
eftir húslestur þar sem gestir voru
viðstaddir. Pannig var »frjálslyndi«
upplýsingatímans í trúarlegu tilliti
þegar það sneri að þeim, sem þóttu
trúa oí miklu.
En ofsóknirnar fengu ekki kæft
leikmannastarfið. Alþýðan smáþrosk-
ast á 19. öldinni víða um heim, til
meiri þátlöku i öllum almennum mál-
um. Hún fær smámsaman meiri þjóð-