Heima er bezt - 01.08.1962, Blaðsíða 2

Akureyri
Hinn 29. ágúst eru 100 ár liðin frá því Akureyarbær
hlaut kaupstaðarréttindi, og því er hátíðlegt haldið ald-
arafmæli kaupstaðarins. En þótt bærinn væri ekki haf-
inn í tölu kaupstaða fyrr en þetta hafði þar verið
verzlunarstaður Eyjafjarðarhéraðs lengi, en föst byggð
hófst þar ekki fyrr en á 18. öld.
Þegar Akureyri hlaut kaupstaðarréttindi bjuggu þar
einungis 287 manns. En bærinn óx ört, og margt benti
þá þegar til, að hér væri höfuðstaður Norðurlands að
vaxa úr grasi. Og bærinn hefur dafnað og blómgazt á
þeirri öld, sem liðin er frá því hann varð sjálfstæður.
Hér hefur gerzt hin sama saga og annars staðar á land-
inu, smáverzlunarstaðir og fiskiþorp hafa vaxið upp í
blómlega, athafnasama bæi, með nýtízkusvip. Naumast
er það nokkuð, sem eins vel sýnir þjóðlífsbyltingu ís-
lendinga á síðustu 50—100 árum, og vöxtur og þróun
bæjanna. Þjóðfélagið hefur breytzt úr nær algerri
bændaþjóð í bæjaþjóðfélag, og Akureyri hefur átt sinn
þátt í þeirri þróun. En þetta hefur orðið með því einu,
að nýjar atvinnugreinar hafa skapazt og hinar eldri
tekið ævintýralegum framförum.
Ekki þarf lengi að leita orsaka þess, að verzlun hófst
á Akureyri. Höfnin var ein hin bezta á landinu frá
náttúrunnar hendi, og lá þar að auki í miðju blómlegs
héraðs. En þar sem flestir aðrir bæir hafa í öndverðu
risið upp vegna sjósóknar við hlið verzlunar eða á und-
an henni, leið alllangur tími þar til Akureyringar fóru
að sækja sjó að ráði. Framan af árum var bærinn ein-
göngu verzlunarstaður, þar sem menn að vísu sóttu
sjó fram á Pollinn og stunduðu landbúnað við hlið
þeirrar atvinnu sem fékkst í sambandi við verzlunina.
Síðan setjast iðnaðarmenn að í bænum. Og einstæð-
ur atburður er það í sögu íslenzks bæjar að áður en
nær nokkur opinber stofnun eða embættismaður sezt
þar að, er stofnuð prentsmiðja og blaðaútgáfa hafin
1852—53. Með því má segja að Akureyri taki forystu í
málefnum fjórðungsins. Þá voru bæjarbúar um 190.
Smám saman vex bænum fiskur um hrygg. Kaup-
staðarréttindin fást 1862. Atvinnuvegir bæjarbúa taka
framförum. Þilskipaútgerðin flyzt smám saman frá út-
vegsbændunum út með firðinum inn til bæjarins. Fyrsta
öfluga innlenda verzlunarfélagið, Gránufélagið, er
stofnað við Eyjafjörð 1870—72, og höfuðstöðvar þess
settar á Oddeyri, sem þá tekur brátt að byggjast. Verzl-
un eykst og batnar, og sveitirnar í kring njóta góðs af
þróun kaupstaðarins. Þjóðhátíðarárið verður merkilegt
í sögu bæjarins. Þá er stofnaður barnaskóli, reist sjúkra-
hús, sem í raun réttri varð þá þegar fjórðungssjúkra-
hús, og amtmaður flytur sig til bæjarins. Þannig heldur
þróunin áfram og um aldamót hefur fólksfjöldinn í
bænum meira en sjöfaldazt frá 1850.
Upp úr aldamótunum tekur bærinn nýjan fjörkipp.
Útgerðin eykst hraðfara, mildar hafnarbætur eru gerð-
ar, og vísir stóriðnaðar á íslenzkan mælikvarða hefst
með stofnun ullarverskmiðjunnar Gefjunnar, eða fyrir-
rennara hennar. Bærinn eignast víðáttumiklar lendur
og ræktun tekur fjörkipp. Ræktunarfélag Norðurlands
hefur merkilega brautryðjendastarfsemi í trjárækt og
öðrum tilraunum, og bæjarbúar taka til óspilltra mál-
anna um garðrækt. Og síðast en ekki sízt, fremsta
menntastofnun fjórðungsins, jVIöðruvallaskólinn, er
flutt til Akureyrar, aukinn að réttindum og honum
reist vegleg húsakynni. Ný blöð hefja göngu sína, og
með nýrri prentsmiðju eykst bókagerð og batnar. iMeð
þessu er Akureyri þá orðin höfuðstaður Norðurlands.
Og enn er liðin hálf öld eða vel það. Þróunin hefur
haldið áfram. Akureyri er orðin stórbær eftir vorum
mælikvarða, með um 9000 íbúa. Stórútgerð er rekin
þaðan, verzlun blómgast með auknum fólksfjölda, en
það sem þó setur mestan svip á bæinn umfram aðra
bæi landsins er þetta þrennt: iðnaður, ræktun og skólar.
Eftir því sem stundir hafa liðið, hefur iðnaðurinn gerzt
umfangsmeiri í atvinnulífi bæjarins, og í honum munu
margir eygja undirstöðu-atvinnugrein bæjarins í fram-
tíðinni. í umhverfi bæjarins hafa risið blómleg nýbýli,
en eitt höfuðeinkennið í svip bæjarins eru garðarnir.
Víða er svo komið, að þegar horft er eftir endilöng-
um götum íbúðarhverfa, er sem sjái í trjágöng í þétt-
urn skógi. Lystigarður bæjarins er höfuðprýði hans og
í fremstu röð slíkra garða hér á landi, svo sem hann
hefur verið frá upphafi.. Skólar bæjarins eru árlega
sóttir af hundruðum nemenda úr öðrum héröðum
landsins, og á vetrum setur glaðvær og glæsileg skóla-
æska svip sinn á bæjarlífið, en skólarnir hafa einnig
átt drjúgan þátt í að laða innflytjendur til bæjarins.
Og á síðustu árum er Akureyri orðinn ferðamanna-
bær. Fagurt umhverfi og greiðar samgöngur laða þang-
að fjölda gesta ár hvert til lengri eða skemmri dvalar,
og margt bendir til að Akureyri rnegi verða hið fyrir-
heitna land skíðamanna bæði sumar og vetur.
Hér hefur verið stiklað á stóru um að bregða upp
svipmyndum af hinurn aldargamla bæ, sem þó er enn
258 Heima er bezt