Heima er bezt - 01.09.1962, Side 8

Mörkina og gróðrarstöðina á Hallormsstað, 50 ára
minning.
Við samning þessarar greinar hef ég stuðzt við rit-
gerðir þessar og vísast til þeirra um ýtarlegri vitneskju.
I ritgerðir þessar er að sækja margháttaðan fróðleik
og upplýsingar um það brautryðjandastarf, sem unnið
var í íslenzkri skógrækt á þessum árum. Friðunin kost-
aði mikið amstur og umstang, sauðkindin sótti þeim
mun fastar á, sem kjarngresið varð safaríkara og birki-
sprotarnir gómsætari. Líta varð eftir grisjun og skóg-
arhöggi söluviðar. Rannsakaður var gamli birkistofn-
inn, og kom þá í ljós, hversu tæpt stóð, að skóginum
yrði bjargað, eins og fyrr er frá sagt. Skrásettur var
laufgunartími skógarins, lengd árssprota og viðarvöxt-
ur, fylgzt með frævexti og fræi safnað til sáningar, þeg-
ar fullþroskað var. Fræinu var sáð í græðireit og um
ungplönturnar hugsað eins og hvítvoðunga, þeim síð-
an umplantað og þær dreifsettar. Þá voru framkvæmd-
ar veðurathuganir, mældur hiti og úrkoma o. fl. o. fl.
Allt verður þetta starf að dýrmætri reynslu um skóg-
rækt á íslandi, en hún var engin fyrir og enginn, sem
til þekkir, efar samvizkusemi skógarvarðarins við þetta
eftirlit og þessar athuganir, rannsóknir og skýrslu-
gerðir.
Skógurinn tók ótrúlegum stakkaskiptum við friðun-
ina, jafnvel meiri en nokkurn hafði órað fyrir, en samt
er skógarvörðurinn ekki ánægður. Birkið gat aldrei
orðið að nytjaskógi, hversu fallegt sem það varð. Hon-
um finnst kenna trúleysis og lamandi vonleysis í skóg-
ræktarstarfinu og að ekki sé fylgt eftir þeim árangri,
er fékkst í fyrstu tilraunum, sem gerðar voru með
gróðursetningu barrtrjáa. Sama sem engu fræi af barr-
trjám var sáð á árunum 1914—1932, og allt til ársins
1935 voru aðeins gróðursettar 4380 barrplöntur. Til
samanburðar má geta þess, að á næstu átján árum,
1936—1954, eru gróðursettar 97.500 plöntur. Um þetta
fer Guttormur svofelldum orðum í fyrrnefndri grein
sinni um Mörkina 50 ára:
„Tilraunin með þessa trjátegund (Sembrafuruna)
fyrstu árin, sýnir glöggt, hve það skiptir miklu máli,
að hika ekki, en byrja og reyna sem flest. Sá, sem held-
ur að sér höndum, fær ekkert, en hinn, sem reynir og
prófar, fær um síðir góðan árangur af starfi sínu.... “
Mælingar, athuganir og skýrslugerðir voru ágætar
út af fyrir sig, en þær máttu ekki verða til þess, að
sjáandi sæjn menn ekki, og að því kom að lokum, að
skógarvörðurinn gat ekki lengur haldið að sér hönd-
um — og þær tiltektir hans ollu straumhvörfum í ís-
lenzkri skógrækt. Sá maður, sem ætti að vera dómbær-
astur um þessi efni, Hákon Bjarnason skógræktarstjóri,
ræðir um þetta tiltæki Guttorms í einkar snotru og
fróðlegu riti, sem hann samdi og Skógrækt ríkisins gaf
út í tilefni af 50 ára afmæli laga um skógrækt og kom
út 1957. Einn kaflann í riti þessu kallar skógræktar-
stjóri Stefnur og straumhvörf. Þar segir meðal annars:
„Þegar Kofoed-Hansen hafði tekið við störfum, hélt
hann áfram starfi Flensborgs í öllum aðalatriðum um
hríð. Árið 1913 skrifar hann grein í danskt skógræktar-
tímarit um starf sitt frá því að hann tók við, og þar
tekur hann fram, að upp frá þessu muni hætt að verja
meiri fjármunum til að gera tilraunir með erlendar
trjáplöntur. Hins vegar verði lagt allt kapp á að friða
birkiskóga og skógarleifar. Ástæðan er, segir hann, að
hinar erlendu plöntur höfðu ýmist tekið litlum fram-
förum eða kulnað út, en friðun skóganna á Hallorms-
stað og Vöglum hefði gefið mjög góða raun.“
Nokkru síðar í sama kafla segir svo:
„Árið 1933 má að nokkru telja tímamót í sögu skóg-
ræktarinnar á íslandi sakir þess, að þá keypti Guttorm-
ur Pálsson eitt pund af síberisku lerkifræi, ættuðu frá
Arkangelsk, og sáði því í gróðrarstöðina á Hallorms-
stað. Upp af því komu um 8000 plöntur, sem flestar
voru gróðursettar á Hallormsstað á árunum 1937—
1939.“
Þessar lerkiplöntur, sem nú eru orðnar að 8—10 m
háum trjám, mynda fyrsta barrskóg á íslandi, 0.6 ha
að flatarmáli. Guttormslundur er hann kallaður, þessi
skógur, og mun tæplega verða um það ágreiningur, að
óbrotgjarnari minnisvarða hafa fáir reist sér eða feg-
urri, en skógarvörðurinn á Hallormsstað.
Er ég bað Sigurð Blöndal skógfræðing og skógar-
vörð á Hallormsstað að skýra lesendum frá því hvaða
þýðingu Guttormslundur hefur haft á þróun skógrækt-
armála hér á landi, varð hann góðfúslega við beiðni
minni, og er svar hans, er hann kallar lauslegt hrip, á
þessa leið:
„Það er mjög þýðingarmikið að gera sér grein fyrir
því, að næsta lerki eftir Guttormslund var ekki gróður-
sett hér fyrr en 1951 — 13 árum síðar. Við hefðum
þurft að bíða til ársins 1972 eftir þeirri mikilvægu
vitneskju, sem fékkst um verðmæti lerkiframleiðslunn-
ar á Hallormsstað eftir mælinguna 1959. En þá kom í
Ijós, að lerkið gefur nettóhagnað á ha á ári kr. 2860,
sem líklega gerir það arðvænlegra í ræktun en gras.
Það þarf svo sem ekki að fara í grafgötur með, hvílíka
gífurlega þýðingu þessi glæsilega niðurstaða hefur fyr-
ir skógræktarmálið. Auk þess má benda á, að síðan
upp úr 1950 hefur Guttormslundur verið einn traust-
asti hornsteinninn undir áróðri fyrir skógrækt okkar.
Við hefðum að sjálfsögðu hafið lerkiplöntun hér
eftir stríð, þótt Guttormslundur hefði aldrei verið til
— lerkið frá 1922 var nógu góður hvati til þess, var
enda hvatinn að Guttormslundi.
Það er ekki beinlínis hægt að segja, hve mikla fjár-
hagslega þýðingu Guttormslundur hefur haft fyrir
skógræktina. Hann hefur fyrst og fremst flýtt þróun-
inni, eins og mér finnst dæmið í upphafi þessa máls
sýna bezt. Þessi þrettán ár eru mesta framlag Guttorms
til skógræktarmála á íslandi.“
Við framanskráð ummæli Sigurðar langar mig að
bæta:
Þrettán ár eru ekki langur tími af aldri trjáa, sem
geta orðið 150—200 ára gömul, en þrettán ára skógar-
nytjar, þegar landið er orðið sjálfu sér nægt um timb-
300 Heima er bezt