Heima er bezt - 01.09.1962, Side 19

ÞATTUR ÆSKUNNAR
RITSTJORI
Haustdagar og réttir
Fyrir réttum tíu árum kom ég síðast í Mvrdals-
rétt í Kolbeinsstaðahreppi. Ég hef nokkrum
sinnum komið í aðrar lögskilaréttir á þessu ára-
bili, en Mýrdalsrétt er fyrsta fjárréttin, sem ég
kom í, svo að í huga mínum á hún algera sérstöðu.
Mýrdalsrétt er í Kolbeinsstaðahreppi í mynni
Hnappadals, en þrjár sveitir sunnanfjalls á Snæfells-
nesi: Kolbeinsstaðahreppur, Eyjahreppur og Mikla-
holtshreppur voru einu sinni sérstök sýsla, sem hét
Hnappadalssýsla. Réttin er í hraunjaðri og hlaðin úr
hraungrýti. Umhverfi er fagurt. Á aðra hlið hraunið,
en vallgrónar sléttur á hina hlið, sem nefnast Vellir.
Utsýn er fögur um sveitina alla út til sjávar. Þaðan
blasir Eldborg við sýn, en hún er talin fegursti hraun-
gýgur á íslandi. Hún er skógi vaxin gegn suðri og er
þar oft ágætt berjaland.
Um Eldborg er þessi saga í Landnámu:
„Grímur hét maður Inggjaldsson. Hann fór til ís-
lands í landaleit og sigldi fyrir norðan landið. Hann
var um veturinn í Grímsey á Steingrímsfirði. Bergdís
hét kona hans, en Þórir son þeirra. Grímur röri til
fiska um haustið með húskarla sína, en sveinninn Þórir
lá í stafni og var í selsbelg og dreginn að hálsinum.
Grímur dró marmennil (þ. e. hafmann) og er hann
kom upp spurði Grímur: „Hvað segir þú oss um forlög
vor eða hvar skulum vér byggja á íslandi?“ — Mar-
mennill svarar: „Ekki þarf ég að spá yður, en sveinn-
inn, sem liggur í selsbelginum, hann skal þar byggja og
land nema, er Skálm merr yðr leggst undir klyfjum.“
Ekki fengu þeir fleiri orð af honum. En síðar um
veturinn röru þeir Grímur svo, að sveinninn var í
landi. Þá týndust þeir allir. Þau Bergdís og Þórir fóru
um vorið úr Grímsey og vestur yfir heiði til Breiða-
fjarðar. Þá gekk Skálm fyrir og lagðist aldrei. Annan
vetur voru þau í Skálmarnesi í Breiðafirði; en um
sumarið eftir, snöru þau suður. Þá gekk enn Skálm
fyrir, þar til er þau komu af heiðum suður til Borgar-
fjarðar*), þar sem sandmelir tveir rauðir stóðu fyrir.
Þar lagðist Skálm niður undir klyfjum undir hinum
ytra melnum. Þar nam Þórir Iand fyrir sunnan Gnúpár
til Kaldár, fyrir neðan Hnappadal, milli fjalls og fjöru.
Hann bjó að Rauðamel hinum ytra. Hann var höfðingi
mikill.-------Þá var Þórir gamall og blindur, er hann
kom út síð um kveld og sá að maður röri utan í Kald-
árós á járnnökkva (þ. e. járnskipi) mikill og illilegur,
og gekk þar upp til bæjar þess, er í Hripi hét, og gróf
þar í stöðul-hliði, en um nóttina kom þar upp jarð-
eldur, og brann þá Borgarhraun. Þar var bærinn, sem
nú er borgin.“
Þetta er sagan um Eldborg, en hún er eins og fyrr
segir einhver fegursti eldgýgur á íslandi.
Ég vík þá aftur að Mýrdalsrétt. Þegar ég kom í rétt-
ina í þetta sinn, var langt komið að draga, en allmargt
fé var þó enn í almenningnum. Ungir menn og gamlir,
og drengir á öllum aldri dreifðu sér um almenninginn
og leituðu að kindum fyrir sig og sitt heimili. Stund-
um náðu litlir strákar í stór hrútlömb, settust klofvega
á þau og reyndu að draga lambið í réttan dilk. Gekk
þá á ýmsu. Stundum spyrnti lambið við fótum og reið-
#)Þarna er örnefnið Borgarfjörður notað í óvenju-
legri merkingu, eða í svipaðri merkingu og Faxaflói nú.
m * / V Yigii

I i r i xRhEBt ■ ■ B / Mf 1 p-f ]
1 ■ .:: IW' ' Y Sy
Wphf:f 1 SSl