Heima er bezt - 01.07.1964, Side 13

bólusetja með þróttlitlum sýklum. Árangur bólusetn-
ingar hvílir á því, að sjúklingur, sem einu sinni hefur
sigrazt á veikinni, sýkist naumlega aftur vegna þess, að
móteitur hefur myndazt í líkama hans. Enda þótt Jenn-
er notaði kúabóluefni gegn mannabólunni, þá heppnað-
ist þetta vegna þess, að þarna var um að ræða tvo ná-
skylda sýkla.
Þegar teldzt hafði að rækta lömunarveiru í frumum
úr apanýra, tók læknirinn Jonas Salk að reyna að búa
til bóluefni með því að drepa veirurnar sjálfar, en sýkla-
eitrið hélt krafti sínum óbreyttum, og var þess megn-
ugt að knýja fram myndun móteiturs, ef því var dælt
inn í líkama manns, og gerði hann þannig ónæman fyr-
ir veikinni. Annar Ameríkumaður, Albert Sabin bjó til
bóluefni gegn lömunarveiki úr lifandi veiru, sem gerð
hafði verið þróttlaus með ræktun. Sabin bóluefnið veld-
ur raunverulegri smitun af lömunarveiki, en hún er svo
væg, að hennar verður naumast vart. Hins vegar mynd-
ast nægilegt mótefni í líkamanum, til þess að gera hann
ónæman gegn lömunarveiki í sinni ægilegustu mynd.
I kjölfar þessara uppgötvana hafa aðrar engu síður
mikilvægar siglt, en flestar miða þær að því að vernda
menn gegn sjúkdómum. Af sérstöku tagi eru rannsókn-
ir, sem gerðar hafa verið í Englandi í sambandi við rann-
sóknir á influensu. Það hafði lengi verið kunnugt, að
fólk, sem sýkst hafði af tilteknum veirusjúkdómi, var
síður næmt fyrir ýmsum öðrum veirum en aðrir. Við
rannsóknir á influensuveirum tókst dr. A. Isaacs að finna
efni, sem hann kallar interferon, sem virðist vernda
frumur fyrir hvaða veiru sem vera skal. Hann telur að
þetta efni geti bundið enda á veirusjúkdóma löngu fyrr
en líkamanum hefur tekizt að framleiða nóg mótefni til
þess að eyða sýklaeitrinu. Interferon virðist vera algilt.
Það getur myndast í hvaða frumu sem vera skal og við
hvaða veirusýkingu, sem um er að ræða. Mikill undir-
búningur er nú hafður um framleiðslu interferons í
Bretlandi.
Nýlega hefur komið í ljós að surnar tegundir krabba-
meins stafa af veirum. Dr. Alice Stewart og fleiri banda-
rískir læknar hafa sýnt fram á að veirur, sem fundizt
hafa í músum geta valdið krabbameini af mismunandi
gerð í ýmsum tilraunadýrum. Enn skemmra er síðan að
veira, sem annars er algeng, reyndist geta valdið krabba-
meini í tilraunadýrum.
Mestu framfarirnar í lækningu krabbameins eru þó
þær, að tekizt hefur að fjarlægja eða eyða meinsemd-
inni með lyfjum og geislaverkun. Til þess hjálpa einnig
lúnar gífurlegu framfarir, sem orðið hafa í allri tækni,
sem snertir handlækningar, má þar til nefna gervihjarta,
stállunga, gervinýra, kælingu og flutning vefja milli lík-
ama.
Vél sú, er unnið getur starf hjarta og lungna sam-
tímis var fundin upp í Bretlandi og Bandaríkjunum
skömmu eftir 1950. Það er eins konar dæla, sem kem-
ur í stað hjartans og súrefnisgjafi, sem vinnur starf
lungnanna. Tæki þessu er komið í samband við slagæða-
kerfi sjúklingsins, og það getur haldið við stöðugum
blóðstraumi til heilans og annarra líffæra, jafnvel þótt
hjartað stöðvist í bili. Árið 1960 hafði uppfinningamað-
urinn dr. D. G. Melrose og samstarfsmenn hans úr
læknahópi, sýningu á tæki þessu í Rússlandi.
Gervinýrað, sem hreinsar úrgangsefni úr blóðinu, ef
nýrun sjálf eru óstarfhæf, er löng sellofanpípa, sem
blóðið streymir um, og vafin er upp á eins konar spólu,
sem liggur í hylki fylltu af saltvatni. Úrgangsefni blóðs-
ins síjast gegnum sellofanið og út í saltvatnið, en blóð-
kornin og önnur efni blóðsins verða eftir í því.
Gagnsemi þessara tækja hefur aukizt mjög í sambandi
við hitalækkunina. Blóðhitinn er lækkaður annað hvort
með ísbökstrum eða því að kæla blóðið á leið sinni gegn-
um gervilungað. Aðferð þessi var fyrst notuð af Frökk-
um í styrjöldinni í Indo-Kína, og við það lækkaði dán-
artala særðra manna um þriðjung. Gagn þessarar að-
ferðar hvílir á því, að súrefnisþörf h'kamans minnkar
mjög mikið við lækkaðan hita. En ein meginhættan við
hjartaaðgerðir, er að heilinn fái ekki nægilegt súrefni
og bíði við það varanlegt tjón. Þegar þetta er gert, er
sjúklingurinn svæfður og hitinn lækkaður niður í 30°.
Hefur þetta reynzt mjög gagnlegt við fjöldamargar að-
gerðir.
Hin nýja tækni í þessum efnum ásamt aukinni þekk-
ingu á hvers konar ónæmisaðgerðum og sótthreinsun,
hefur aukið stórkostlega möguleikana á flutningi vefja
og líffæra. Þegar um slíkt er að ræða þá er skipt á sjúku
eða ónýtu líffæri og öðru heilbrigðu, annað hvort frá
lifandi manni, sem fús er að gefa það, eða þó oftar úr
líkömum nýdáinna manna.
Með kælingu og gervihjarta og -lunga er unnt að
halda líffærum látins manns lifandi og starfhæfum um
nokkurt skeið. Læknirinn verður að tengja hið flutta
líffæri við blóðrás sjúklingsins. Algengast er að flytja
nýru frá manni til manns, en lungu og hjartalokur hafa
einnig verið flutt með góðum árangri.
Aðalerfiðleikarnir í líffæraflutningi eru þeir, að þótt
allt gangi vel í fyrstu, verði hið flutta líffæri óstarfhæft
eftir nokkurn tíma vegna þess, að líkaminn hefur skap-
að mótefni gegn hinum nýja vef eins og hann gerir,
þegar veirur eða annað sýklaeitur berst inn í blóðið.
Sú hætta er þó ekki fyrir hendi, þegar vefir eru fluttir
til á líkamanum sjálfum, eða fengnir frá sameggja tví-
bura. En rannsóknir á ónæmi eru smám saman að vinna
bug á þessu. Sir Macfarlane Bumet í Ástralíu og P. B.
Medavar, prófessor í Englandi eru forystumenn í þess-
um rannsóknum. Menn hafa kornizt að raun um, að
sterk geislun eða skammtur af geislavirkum efnum get-
ur ónýtt hæfileika líkamans til þess að mynda áður-
nefnd mótefni að minnsta kosti um stundarsakir. Þess
vegna eru sjúklingar þeir, sem skipta á um líffæri í,
geislaðir rækilega áður en aðgerðin fer fram, þá er eng-
in hætta á að líkaminn hafni hinum nýja vef eða líf-
færi. En á hinn bóginn hefur líkaminn misst allar varnir
gegn sýklum og öðram aðskotafrumum, svo að lífs-
nauðsyn er að gæta hans vandlega gegn smitun.
(Framh. á bls. 257.)
Heima er bezt 253