Heima er bezt - 01.05.1965, Side 2

ÍSAVOR
Vika til sumars. Éljaveður, napur næðingur, þótt
frostið sé vægt, fannburður nær enginn, en þokukúfar
tætast inn með fjöllum, og tala sínu máli um það, hvað
úti fyrir er. ísaveður, hefðu gömlu mennirnir sagt, sem
aldir voru upp við heimsóknir hafíssins næstum árlega.
Og útvarpið hefir ekki látið oss dulda um, hvað er að
gerast. Daglega kveða þar við ísfregnir, og lokað er
skipaleiðum fyrir öllu Norðurlandi og mikinn hluta
Austurlands.
Eftir nær hálfrar aldar vopnahlé við hafísinn, vökn-
um vér nú við vondan draum. Er nú að verða lokið
þeim góðærum, sem vér höfum notið um áratugi? Og
hvernig eigum við að snúast gegn því, ef svo reynist?
Allt frá því, að Hrafna-Flóki sat í Vatnsfirði fyrir
um 11 öldum hefir hafísinn, sem hann gaf landinu nafn
eftir, verið stöðugur gestur við strendur þess. Að vísu
eru heimildirnar strjálar fram eftir öldum, en staðreynt
er, að árferði fór versnandi allt fram á 18. öld. En síðan
heimildir verða samfelldar um 1780 hafa naumast nokk-
urntíma verið meira en tvö ár í einu íslaus við strendur
landsins, þangað til undanfarin 40 ár.
Hafísinn hefir löngum verið vágestur. Hann hefir
skráð nafn sitt í sögu þjóðarinnar með harðæri og hörm-
ungum. Það er með fullum rétti, sem séra Matthías
kallar hann „landsins forna fjanda“,er hann orti um hann
eitt sitt kyngimagnaðasta kvæði. En þótt Matthías
kynni að lýsa og skildi ógnir hins „hundrað þúsund
kumbla kirkjugarðs“ sigraði samt trú hans og bjartsýni,
og hann gekk með sigur af hólmi við óvininn. „Trú þú,
upp úr djúpi dauða Drottins rennur fagrahvel.“ Þjóðin
lifði af hörmungar ísa og elda öld eftir öld, í þeirri trú og
von, að birta mundi til, og með þeirri seiglu, sem henni
var fengin í vöggugjöf. Það var trúin á það fagrahvel,
sem ísaþokan huldi, sem ásamt öðru hélt lífinu í þjóð-
ínni fram á vora daga. Ef hún hefði glatað henni, þegar
verst gekk, þá hefðu dagar hennar verið taldir. Sjálfs-
bjargarviðleitnin hefði fjarað út smátt og smátt, og við-
námsþrótturinn gegn erfiðleikunum þorrið. Að endingu
hefði þjóðin verið seld sömu örlögum og frændur henn-
ar á Grænlandi.
Það er ekki einungis vegna þess, að meira hefir geymst
af rituðu máli frá síðustu öldum, að vér vitum meira
um hann þá en fyrr. Lítill vafi er á, að eftir því sem
fram liðu tímar, varð mönnum tíðræddara um hann og
komu hans, vegna þess að þeir óttuðust hann meira en
áður. Meðan efnahagur þjóðarinnar var sæmilegur, eða
góður eins og fram yfir siðaskifti, þoldi þjóðin að mæta
áföllum, án þess hörmungar dyndu yfir. Hún átti fæði
og klæði, til að mæta frosti og ísum, eldi og ösku. En
þegar kemur fram á 17. og 18. öld, og einokun og fjár-
kúgun hefir mergsogið þjóðina, er hún eins og kulda-
strá, sem ekkert þolir. Og allt um nokkrar framfarir 19.
aldarinnar, var fjarri því, að vesældómur liðinna alda
væri úr sögunni.
Viðbúnaður gegn áfellum var lítill, og menn báru
gamla óttann í brjósti. Og enn á fyrstu tugum þessarar
aldar var sá ótti mikill. Ég minnist þess, með hve mikl-
um alvörusvip menn ræddu ísafréttirnar. Það var því
líkast, sem hroll setti að hverjum manni, ef það fréttist
að ís hefði sézt undan Horni eða Sléttu.
En ekki tóku allir hafísnum með sama huya. Árið
1915, þegar Eyjafjörð fyllti af hafís í maílok, birti
Frímann B. Amgrímsson kvæðiskorn í blaði. Frímann
var þá nýlega kominn heim úr margra ára útlegð, og
hefir vafalaust þótt velkomanda kveðjurnar, sem hann
fékk, heldur kaldar. En hann fagnar hafísnum og kallar
kvæðið „Kveðju til fornvinar míns.“ Fyrsta erindið
hljóðaði svo: „Mjallhvíti hafís, heimskauta blómi, ver
nú velkominn til vinafoldar. Skjöldur oss þú ver mót
Surtarloga, kenna oss þú skalt á kraft vorn treysta.“
Þetta hneykslaði marga.
Nú eru tímarnir breyttir. Ný tækni, bættur efnahag-
ur og nýtt hugarfar hafa skapað ný viðhorf gegn hin-
um „forna fjanda.“ Fjarri fer þó því, að vér fögnum
hafísnum sem fornvini, en vér getum tekið undir með
Frímanni í því, að hafísinn ætti og mætti kenna oss að
trúa á krafta vora svo að vér treystum varnir allar, til
að mæta herhlaupi hans, og heimsókn hans gæti verið
oss áminning um að sökkva oss ekki niður í djúp and-
varaleysis um þá hluti. Þannig gæti hann verið oss skjöld-
ur gegn Surtarloga ómennsku og eyðingarafla.
Ekld verður þess dulizt, að vér látum oss nú furðu
fátt finnast um þær fréttir, sem oss berast af ísalögun-
um. Höfum vér þó, þegar fengið að kenna á nokkurri
siglingateppu og ísinn truflað verulega sjósókn og
eðlilegt atvinnulíf á flestum stöðum við norður og
norðausturströnd landsins. En vér sem ögn búum fjær,
tökum þessu með svipuðu fálæti og fréttum af mann-
drápum suður í Viet-Nam. En erum vér svo viðbúnir,
að vér getum verið alls kostar rólegir? Ég held varla.
Ég óttast, að góðæri undanfarinna áratuga, hafi gert
oss andvaralausa um of. Það eru einungis rosknir menn,
sem muna af eigin sjón og raun örðugleika ísaáranna,
og þótt ólíku sé saman að jafna þjóðarhögum þá og nú,
162 Heima er bezt