Heima er bezt - 01.03.1969, Qupperneq 16

SIGURÐUR JÓNSSON, STAFAFELLI:
Ljósir blettir í Iiéinni ævi
Ævintýrlandié okkar Lónsöræfi
Fjallatunga sú hin mikla, milli Jökulsár í Lóni
að austan og Skyndidalsár að vestan, eru hin
öldnu Eskifellsfjöll. Draga þau nafn af Eskifelli,
sem er yzt í þessari fjallaþyrpingu, að nokkru
einstætt innan við Jökulsáraura og farvegi Skyndidals-
ár, en þær falla saman út á söndunum nær byggðinni.
Fellið er asklaga, líkt og stór skál á hvolfi, nær hring-
laga. Þar var búið á árunum 1836—1863, eða nær þriðj-
ung aldar.
Helztu haglendi í þessu afréttarlandi eru Skyndidalur,
langur mjög, nær inn að Vatnajökli, sem er bakvörður
þessara fjalla. Hafragil, sem ef til vill má kalla dal þótt
þröngur sé, grýtt mjög og klettótt. í stafni þess
ris Sauðhamarstindur, tignarlegt fjall sem kastalaborg.
Þá má nefna sjálft Eskifellið og Ásana, upp af þeim
Kjarrdalsheiði og hlíðina milli Hafragils og Skyndidals.
Kambar heita inn með Jökulsá að vestan, enda á Illa-
kambi, — þá kemur Viðbrekka að Lambatungnaá og
Lambatungur innst að Axarfellsjökli. Hæst bera Múla-
tindur yfir innanverðum Skyndidal og Sauðhamars-
tindur — fjallseggjar inn af honum vestan við Lamba-
tungur.
í Eskifell kemur ferðamaðurinn fyrst, sá sem ætlar
hina fornu Norðlingaleið milli Lóns og Fljótsdals og
Jökuldals yfir fjöllin, veg, sem kenndur er við vermenn
þá, sem lögðu leið sína að fjallabaki til sjóróðra að
norðan frá strönd Skaftafellssýslu á liðnum öldum, við
Hvalneskrók í Lóni, Hornshöfn í Nesjum, Skinneyjar-
höfða á Mýrum og Bjarnarhraunssand í Suðursveit. —
Ein sönnun þess er sagan um Kamptúns-kappana og
tættur verbúða. Einnig eru fiskhjallatættur á öllum
þessum stöðum, grjóthlaðnar. En lítið mun um skráðar
heimildir þessara ferða.
í Eskifelli reistu fyrst bæ Jón Markússon og kona
hans Valgerður Ólafsdóttir. Þau komu austan yfir
Lónsheiði, úr Geithellnahreppi, með kindur sínar og
dóttur á barnsaldri harða vorið 1836, þegar hjarn lá
yfir sveitunum báðum megin heiðarinnar. Hvergi var
hey að fá, en hagar sagðir í Stafafellsfjöllum. Jón rak
kindurnar inn í Austur-Skóga gengt Eskifelli. Voru þar
hagar góðir í brekkunum móti suðvestri og sól. Þau
höfðu falað Eskifell til ábúðar hjá Stafafellspresti og
fengið það. Þar hafði ekld áður verið búið, svo vitað
væri. Þessi dugmiklu hjón byggðu sér bæ í litlum gras-
hvammi suðaustur í Fellinu — á stalla ofan við neðstu
brekkuna, og lá sniðgata þangað upp bratta hlíðina.
Sagt er, að brekkur Fellsins hafi þá verið vaxnar þétt-
um birldskógi, sem kom sér vel fyrir frumbygyjana.
Raftskógur til húsagerðar og limið lagt þétt á raftana
undir torfþakið. Allt það smæsta notað til eldiviðar árið
um kring því enginn annar eldiviður féll þar til. Þessi
sögn um skóginn í fellinu og nágrenni þess sannast að
nokkru af nafni skógahlíðanna austan Jökulsár gegnt
Eskifelli. Þar hétu Austur-Skógar, aðgreining frá Vest-
ur-Skógum.
Eftir fullan þriðjung aldar, sem byggð hélzt þarna,
eru brekkur fellsins skóglausar, skriðuhlaupnar og víða
gróðurlitlar. Nú eru þær svipur hjá sjón. Gras var við
rætur fellsins og móar, með hagablettum, langt út í
áaraurana fram yfir aldamót, en nú að kalla aurar einir
eftir, markaðir af ánum og læknum úr Hafragili. Ennþá
er samt hagsælt í Fellsbrekkum, svo brattar eru þær.
Þessi landnámshjón í Eskifelli voru aðflutt, sem áður
segir. Valgerður úr Borgarfirði eystra, systir Stefáns
Ólafssonar, er fyrst bjó í Víðidal 1834—1838. Jón Mark-
ússon var Múlsýslungur að móðurætt, en afi hans Jón
Árnason, faðir Markúsar, var Skaftfellingur frá Þóris-
dal í Lóni. Áttu þau aðeins eina dóttur, Þóreyju, sem
með þeim kom yfir Lónsheiði. Efnisstúlka, en andað-
ist um tvítugsaldur. — Eftir 13 ára búskap í Eskifelli
keyptu þau jörðina Hlíð og bjuggu þar stórbúi til elli-
ára. — Son eignaðist Jón Markússon með Sigurveigu
Markúsdóttur, Eirík, sem tók við búi í Hlíð af föður
sínum, og bjó þar við góðan hag um mörg ár eða til
1897, að hann keypti Papey fyrir ellefu hundruð ær-
verð. Hann var tvígiftur og átti margt barna, mann-
vænlegt fólk. Einn af sonum hans var Bjarni, útgerðar-
maður og kaupmaður í Bolungarvík. Verður hér síðar
getið fjallabúanna, sem urðu eftirmenn Jóns Markús-
sonar og enduðu með flutningi austur yfir Jökulsá á
Valskógsnes og Smiðjunes, en þau teljast til Austur-
skóganna. Ekld er vitað með vissu hve margt fé þessir
88 Heima er bezt