Heima er bezt - 01.11.1971, Page 32

ÞÁTTUR
HALLDÓRU
BJARNADÓTTUR
r
V/Avöxtur, gróði og aldin klár
oss verði að notum sérhvert áru
- HOLLT ER HEIMA HVAT -
Frásagnir merkra manna, karla og kvenna, urn lands-
nytjar: Matföng og læknislyf úr ríki náttúrunnar á fs-
landi. (Sagnirnar skráðar eftir gömlu fólki fyrir 40—50
árum).
Ragnheiður Helgadóttir frá Vogi á Mýrum, síðar
húsfreyja í Knarrarnesi á Mýrum, segir: Eg hef læknað
svefnleysi margra með því að láta þá borða kræklings-
súpu á kvöldin, áður en þeir fara að sofa (12—14 skelj-
ar), sterkt soðið, kraftmikið, soðið eins og fisksúpa með
jafningi, sveskjur ef vill. Tekinn fiskurinn úr skelinni
og strengurinn grænleiti með, maginn, sem sumir kalla.
— Þetta var algengt ráð áður.
Hrognin voru strokkuð, soðin í poka, fergð, pipar
með. — Garðakál allt hirt. — Sölvabrauð algengt. —
Skarfakál notað hjá Ragnheiði. — Marhálmur handa
kúm, þær græddu sig af því. — Allar skepnur vitlausar í
marhálminn. — Fjörugrös handa kúm, þær græddu sig
af því. — Kýr voru vitlausar í sveppi. — Sveppir voru
hafðir við handadofa. — Bleikar kúlur, sveppur (Cryth-
togania), beztar af öllum ætissveppum.
Ásgeir, maður Ragnheiðar, leggur við og við orð í
belg.— Ragnheiður var blind á Reykjum í Mosfellssveit,
þegar þetta samtal átti sér stað. — Vel hress, hetjuleg.
Gunnar Hinriksson, vefari, ólst upp á Fljótsdalshér-
aði, segir: Te var gefið á morgnana, þegar ég var ungur:
Ljónslöpp, rjúpnalauf, blóðberg, vallhumall. — Ágætt!
— Hvannarót var höfð í brennivín. — Kartöflur voru
ræktaðar í Gunnars ungdæmi á Arnheiðarstöðum í
Fljótsdal, komu snemma. — Rófur litlar.
Kristín frá Kaldárhöfða í Grímsnesi, alin upp í
Grindavík, segir: Söl notuð, skorin af steinum. — Reka-
söl handa skepnum. — Mariukjarni (hönk) handa kúm
til mjólkur. — Kýrnar átu einir til holda. — Það var
„viðaður“ einir upp í heiði. — Konu þótti gott ef hún
reif á einn hest. — Sagt var, að einirinn þyrfti 20 ár til
að vaxa. — Nú er hann alveg uppurinn, rifinn upp með
rótum. — Beitilyng var líka notað handa kúm. — Þarinn
gefinn hestum. — Sjávarbörkur, næfrakolla og svo einir,
til að fá góða lykt. — Fólkið skóf pottana með viðarkoli,
sem rekur af sjó. Njarðarvöttur hafður á tréílát.
Þórðnr Flóventsson, Svartárkoti í Bárðardal, ólst upp
á Flafursstöðum í Axarfirði, segir: Hörð ár 1864—68,
hafís þá fyrir öllu Norðurlandi. — Þá var margt notað,
sem ekki var algengt að nota. — Þórður mundi eftir fá-
tækum bónda, sem lét börn sín, 6 eða 7, fara út á tún
með fötur og tína kornsúrufræin, tíndu á stundum
fjórðungsfötu, haft saman við mjölhnefa í pottbrauð. —
í 12. eða 13. viku sumars átti að taka þetta. — Ekkert
kaffi var gefið í Þórðar uppvexti, en te af rjúpnalaufi
og blóðbergi. — Árni Jónsson, síðar prestur á Skútu-
stöðum, og Þórður grófu hvannarætur, þegar þeir sátu
hjá kvíaám sitt hvoru megin við Jökulsá á Fjöllum:
(Árni frá Svínadal, Þórður frá Hafursstöðum). — Við
köstuðumst á steinum, strákarnir, yfir ána við Víga-
bjargarfoss, 12—14 faðmar.
Það eru til tvær sortir hvannaróta, önnur til svengd-
ar, hafðar í grauta, leggir og blöð. — Sauðfé er vitlaust
í eini, hann óx þarna. — Gefið einite stundum. Sveppir
notaðir í súpur, helzt handa útlendingum. Þórði þóttu
þeir vondir.
„Orðið ölteiti kannast ég vel við frá gömlu fólki,“
sagði Þórður, bruggað þá á hverju heimili („Menn
brugguðu sjálfir öl á Islandi alls staðar, en fengu mjöl
og malt frá Noregi,“ segir í Grasabók Eggerts Ólafs-
sonar.
Ber voru geymd í skyri, sitt lagið af hvoru. — Rófu-
kál einnig geymt í skyri, sitt lagið af hvoru, soðið ofur-
lítið, fergt, hollur safinn, gefinn hestum til eldis, urðu
fjörugir af því. — Söl voru sótt út á Sléttu til lækninga.
Margrét Bjarnadóttir frá Reykhólum, forstöðukona
Mál leysingj askólans í Reykjavík, segir: Krækhngur
sóttur í eyjar til lækninga (magaveiki). Njólarætur
(hægðameðal). — Hvannir úr eyjum borðaðar hráar,
ekki heimahvönn. — Te gert af blóðbergi, vallhumli
o. fl. — Njólauppstúf var gert handa Daníel Bruun frá
Danmörku.
Til litunar: sóleyjar, njóli og mosi. — Lyfjagras
(mellifoha) soðið saman við tólg, borið á spena á kýr.
Herdis Andrésdóttir, skáldkona, segir: Heilir skips-
farmar af skarfakáli. — Hreinsað, tekin frá visin blöð,
þvegið vel, skorið svo á kálborði, sem var eins og hurð
með lista í kring. — Tveir skáru, hvor á móti öðrum
með káljárnum, látið svo í tunnur, myndaðist brátt
drukkur, sem var notaður til að súrsa, lítið um mjólkur-
sýru.
María Andrésdóttir, alin upp á Breiðabólsstað á Skóg-
arströnd og Kvennabrekku hjá síra Guðmundi Einars-
syni. — María segir: Sölvabönd komu undan jökli, dreg-
in upp á band. — Allir fóru á berjamó á Breiðabólstað,
fullar fötur af aðalbláberjum. — Sæt ber og rjómi gef-
412 Heima er bezt