Heima er bezt - 01.04.1978, Blaðsíða 2

Sumarmál
Svo snauð er engin íslensk sál
að elska ei ljósið bjarta
að finna ei sérhver sumarmál
til sólargleði í hjarta.
Svo kvað Davíð Stefánsson fyrir meira en hálfri öld. Þá
var þetta kveðið út úr hjarta þjóðarinnar, hvert orð var
bókstaflegur sannleikur. Hver einasta sál fann til sólar-
gleði, þegar hinn langþráði sumardagur rann upp, og það
jafnvel þótt hann væri kaldur og úrillur, og landið vafið
fannahjúpi. Dagurinn var tákn þess sáttmála, að veldi
vetrarins væri hnekkt, frost og hríðar að baki, en sumar,
sól og gróandi framundan.
Vorþrá, vorhugur og vorfögnuður hafa löngum átt sterk
ítök í íslenskum hugum, bæði í sveit og við sæ, í hinum
fátæklegustu hreysum og bestu salarkynnum. Vorhugur-
inn, sem skapaður var af náttúrunni, var arfur kynslóð-
anna öld eftir öld.
Þetta kemur ef til vill hvergi skýrar fram en í ljóðum
skáldanna. Þau munu ekki vera mörg íslensku skáldin á
s.l. öld og framan af þessari, sem ekki hafa ort vorljóð.
Ljóðin eru ef til vill sjaldnast tengd sumardeginum fyrsta
beinlínis, árstíðaskiptum almanaksins, heldur eru þau
óður vorsins sjálfs. Stundum brýst vorhugurinn út í fögn-
uði „nú sé ég og faðma þig syngjandi vor með sólina og
blæinn“ eða „ vorið er komið og grundirnar gróa“ sem er
fagnaðaróður ungra og gamalla, allrar náttúrunnar. Lík-
lega hefir ekkert íslenskt skáld brugðið upp jafnmynd-
auðugri lýsingu af vorinu og viðbrögðum náttúrunnar,
lifandi og lifvana, eins og Jón Thoroddsen með því kvæði.
Oft hefi ég hugsað um það síðan kvikmyndagerð varð oss
tiltæk, hvílíka mynd mætti gera út af þeim texta. Vor-
leysingunni með fossandi lækjum og óhemjulegum ár-
flaumi með ísruðningi, fuglaskaranum, lóum í mó, svön-
um á tjörnum og þröstum í kjarri eða þá æðarfuglinum úti
um hólma og sker og öllu því iðandi lífi, sem þeim fylgir.
Eða þá sólbrosandi hlíðum, hóandi smölum og lömbum
að leik um bala og brekkur og síðast en ekki síst börnun-
um leikandi að skeljum og öðrum gullum. Inn í þessa
myndaröð mætti svo flétta ótalmargt annað. Fögnuði og
vorleikjum húsdýranna. Öllum voryrkjunum fábreyttum
eða fjölbreyttum og vitanlega sumarfagnaði fólksins, sem
varpaði af sér vetrarfarginu og drunganum við áfengan
ilm vorsins. Eruð þér lesendur góðir ekki öll mér sammála
um að þarna væri verðugt viðfangsefni fyrir kunnáttu-
menn í kvikmyndalistinni? Og væri slík mynd ekki kjörin
til að hjálpa oss öllum í skammdegismyrkrinu, svo að vér
mættum „svífa í brott og setjast í sumargleðinni", þegar
hríðin bylur á þakinu og vetrarþokan fjötrar oss inni, eins
og Þorsteinn Erlingsson komst að orði.
En vorið varð ekki skáldunum aðeins yrkisefni um sól,
söng og fögnuð. Meðan frelsisbarátta vor var sem hörðust
varð vorið löngum tilefni eggjana og hvatningar hinni
vaknandi þjóð. Þá yrkir Steingrímur Thorsteinsson Vor-
hvötina, „Þú vorgyðja svífur úr suðrænum geim.“ Ef til
vill varð hún það kvæða hans, sem snerti hugi flestra, og
varð þeim sífelld eggjan um að endurheimta frelsi þjóð-
arinnar. Hún kenndi þeim að „jafnvel úr hlekkjunum
sjóða má sverð í sannleiks og frelsisins þjónustugerð“.
Þegar Hannes Hafstein yrkir minningarljóð um Jón
Sigurðsson á aldarafmæli hans verða þau lofsöngur til
vorsins. „Sjá roðann á hnjúkunum háu“ einhver glæstasti
vorsöngur íslenskrar tungu. Og Hannesi verður vorið eins
og Steingrími tilefni til hvatningar og eggjanar. Hann sér í
tilkomu vorsins táknmynd af lífi og starfi Jóns Sigurðs-
sonar:
Hans von er í blænum á vorin
hans vilji og starf er í gróandi lund.
Hann kom er þrautin þunga
stóð þjóðlífs fyrir vori,
hann varð þess vorið unga
með vöxt í hverju spori.
Ég ætla ekki að taka fleiri skáld til vitnis um íslenskan
vorhuga á liðnum tíma. En af mörgu er að taka, svo að
endast mundi í langa ritgerð. Og öllum vorljóðunum er
það sameiginlegt, að þau voru kveðin út úr þjóðarsálinni
sjálfri, þessvegna fundu þau hljómgrunn í hverju hjarta.
Þar skipti engu máli, hvort skáldið yrkir látlausa fer-
skeytlu eða lyftir sér hærra á vængjum skáldgyðjunnar,
hvort sá sem orti var bóndinn í vorönninni, sem fann
angan gróðurmoldarinnar og sá nýgræðinginn gægjast úr
jörð, eða skáldið á skrifstóli sínum eða stjórnmálamaður-
inn í orustuhita dagsins. Vorið varð þeim öllum yrkisefni,
skerpti hug þeirra og skilning.
En hvernig er þessu farið nú? Mér virðist sem vér sjáum
naumast lengur vorljóð í íslenskum ljóðasöfnum, nema
helst hjá einhverjum eftirlegukindum, sem muna þann
tíma, er þjóðlífi voru var líkt við vorið.Vor með leysingu
og gróandi í hverju spori. En megum vér draga þá ályktun
af þögninni, að skáldin séu ekki lengur börn vorsins, að
þau finni ekki lengur til sólargleði í hjarta, og þá auðvitað
um leið, að þar sem skáldin hafa löngum verið talin túlka
I 10 Heima er bezt