Heima er bezt - 01.04.1978, Blaðsíða 11

Heima er bezt - 01.04.1978, Blaðsíða 11
austurhorninu var forhengi, rautt að lit, og voru spariföt heimafólks hengd þar undir. Þá voru í stofunni tvær kommóður, sem þær áttu mamma og Guðrún vinnukona, og nokkur kofort, sem ýmsir áttu. Á veggjunum var fátt til prýði. íslandskort Þorvalds Thoroddsen og Reykjavíkur- kort herforingjaráðsins danska héngu þar á austurvegg. Sitt hvoru megin við skattholið voru litaðar myndir með dönskum textum, Kvindens Alder og Mandens Alder. Stóð fólkið á stigaþrepum eitt fyrir hvern áratug, myndaði stiginn boga en undir honum voru á öðru spjaldinu sköpun Evu en Syndafallið á hinum. Er mér enn minnis- stæð myndin af Guði almáttugum, gömlum manni með sítt, hvítt skegg. Fáeinar smámyndir, helst póstkort, voru einnig á veggjunum og á seinni árum teikningar Þorsteins Þ. Þorsteinssonar af Jóni Sigurðssyni og síra Matthíasi. Mundi stofan þykja fátækleg nú á efnaheimili, en þá var óvíða meira borið í húsbúnað í stofum, ef þær voru á annað borð til, sem raunar var ails ekki víða. Enginn ofn var í stofunni, og var gestum ætíð boðið til baðstofu á vetrum, því að þá var kalt í stofunni, og hélst enginn þar við til dvalar. Einu húsgagni má ekki gleyma, en það var hrákadallur úr tré, líkur trogi í lögun en hliðarnar brattari. í honum var hafður sandur eða vott sag. Margir gestir höfðu hans mikla þörf, því að munntóbaksnotkun var almenn. Sumir spýttu þó á gólfið, og jafnvel ýttu dallinum til hliðar og spýttu við hliðina á honum. Einn stórbóndi sveitarinnar hafði þann sið að ganga um gólf, og spýtti til hliðar eftir því hvort hann gekk fram eða aftur. Voru ætíð tvær tóbaksrákir á ábreiðunni þegar hann fór, var illt að hreinsa slíkt. Samskonar hrákadallar voru tveir inni í baðstofu og einnig man ég eftir þeim í Möðruvallakirkju, en ekki annars staðar. Munu þeir þó hafa verið allvíða. Norðan við bæjardyrnar var Norðurhúsið. Fremra herbergið var geymsla, en í innra herberginu var fyrst húsmennskufólk. Síðar notaði Halldór Stefánsson það fyrir smíðahús, en seinna var það svefnherbergi þeirra bræðra. Þar var þá rúm, borð og stóll og eitthvað fleira af húsgögnum. í því var ofn, enda var þar svo kalt, að ekki hefði verið kleift að búa þar án þess. Inn af bæjardyrunum voru göngin og stigi úr þeim upp á loftið. í göngunum var kassi eða bekkur til að sitja á þegar farið var úr vosklæðum eða tóttarfötum. Einnig var þar tunna, sem á hverjum morgni var fyllt af vatni til heimilisnotkunar. Á þvottadögum þurfti að fylla hana tvisvar eða þrisvar. Innst í göngunum voru oft geymdir heymeisar milli gjafa. Norðan við göngin var gamla eldhúsið, hið eina hús, sem eftir stóð af gamla bænum, og held ég enginn hafi vitað aldur þess með vissu. Austur úr því lá þröngur gangur, ekki manngengur í fjósið. Hann var þrengsta skot í öllum bænum. Fyrir miðjum norðurstafni voru hlóðirn- ar. Þær voru þrjár og hlaðið undir þær, svo að eldakonan gat staðið upprétt við pottana þegar þeir stóðu á hlóðum. (Ég sá svo lágar hlóðir að eldakonan varð að vera keng- bogin yfir pottunum). Undir miðhlóðunum var öskustóin. Að baki hlóðanna voru reistar allháar hellur til þess að draga úr eldhættu og milli þeirra og stafnveggjarins þröngur gangur. Allar voru hlóðirnar úr óhöggnu grjóti. Man ég að stundum sprungu hlóðasteinar af hitanum, og var oft torvelt að finna nýja. í hlóðabotninum voru flatar hellur ofan á grjótbálknum. Sú sem lá yfir öskustónni var miklu mest. Að stónni voru hlaðnir kampar báðum megin og lá hellan á þeim. Ekki man ég hvort grjótbotn var í stónni, en tel það líklegt. Hún var dálítið niðurgrafin. Þrír strompar voru á eldhúsinu, og safnaðist sjaldan mikill reykur í það, en sótleki var oft til óþæginda. f gegnum norðurvegginn var trérenna. í hana var hellt skólpi úr bænum út í hlandforina, sem var norðan undir eldhúsveggnum. Þótt rennan væri lokuð með hlerum, kom stundum óþægileg lykt um hana inn í eldhúsið og bæinn allan, einkum ef norðanátt var í aðsigi, var hún nokkurn veginn öruggur veðurviti. í eldhúsinu stóð kerald eitt mikið og fornt, svo að enginn vissi aldur þess. í það var safnað öllu þvagi, sem til féllst á nóttum til ullarþvottarins á vorin. Einn vetrarmorgun, er komið var á fætur og baðstofan opnuð, gaus á móti manni fnykur mikill, og er komið var í eldhúsið, var þar flóð mikið um allt gólfið, en hið aldna kerald var fallið í stafi, en gjarðir þess höfðu sprungið af þunga innihaldsins. Lauk þannig langri þjónustu, og var síðan fengin olíuáma í þess stað. Einu sinni bjargaði keytusafnið bænum frá bruna. Svo stóð á, að Margrét húsfreyja var að bræða tólk í potti á eldavél- inni. Enginn pilta var inni, nema ég að hafa sokkaskipti inni á baðstofupalli. Allt í einu hljóp eldur í tólkinn, og stóð eldsúlan úr pottinum upp undir rjáfur. Ég greip strigalepp mikinn og ætlaði að reyna að kæfa eldinn með honum en gamla konan var fljótari til, greip hún kopp, sem stóð á eldhúsbekknum, sökkti honum í keytukerið og skvetti í logann, sem féll niður samstundis, svo að ekki varð tjón af, en ekki ætla ég að lýsa þefnum, sem fylgdi. Bekkur var í eldhúsinu, við þilið vestan dyra. Undir hann var oft hlaðið eldivið. Uppi í rjáfrinu voru rár og bitar. Á haustin var þar hengt ket og skinn til reykingar. Var þá löngum björgulegt að sjá upp í rótina, hangikets- krof, vænar síður, lundabagga og magála, því að ekki var sparað til slíkra hluta. Ekki var teljandi eldað í gamla eldhúsinu, nema slátur á haustin, stundum hvalur á sumrin, og vatn var hitað þar til böðunar og stórþvotta. Svið öll voru sviðin þar, og pottbrauð bakað í hlóðum. Framan af vetri þurfti alltaf að hafa eld lifandi þar, til reykingar á keti. Suður úr göngunum var gengið í kompuna gegnt eld- húsdyrum, þar var eldavélin nær miðju gólfi og að austurvegg. Að baki hennar var reykháfurinn hlaðinn úr tigulsteini og steinlímdur, en bak við hann eldiviðarskot, þar þótti hundum oft gott að liggja í hlýjunni.Úr komp- unni var grafinn gangur gegnum vegginn að baðstofuþili og sett þar á hurð. Var hugmyndin að fá með því yl frá eldavélinni inn í baðstofuna, en ekki kom það að haldi. Með vesturveggnum var bekkur næst dyrum, á honum stóðu vatnsföturnar tvær að tölu, og þar hékk ausa til að ausa úr þeim. Við endann á bekknum var hrip eða kassi til að sitja á, en í suðvesturhorninu stóð kvörnin. Á gólfinu fyrir framan kvörnina var hundadallurinn, allstórt ílát í Heima er bezt 119

x

Heima er bezt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heima er bezt
https://timarit.is/publication/380

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.