Heima er bezt - 01.09.1981, Síða 2

Svífur að haustið
Haustið er komið, með hinum venju-
legu ummerkjum náttúrunnar. Veðrið
kólnar, nóttin lengist, trjálaufið lit-
verpist og fellur, grösin sölna, og fyrr
en varir er landið hulið snjó. Þetta eru
hin síendurteknu haustmerki hér við
ysta haf.
Þjóðlífið sjálft tekur einnig hefð-
bundnum breytingum með haustdög-
um. Að vísu þó minni nú en áður var,
en fyrrum mátti segja, að þjóðin
iegðist að nokkru leyti í vetrarhíði á
haustnóttum. Sumarið var bjarg-
ræðistíminn, þegar allar hendur
kepptust við að búast undir veturinn,
þá var hvorki talað um langan vinnu-
tíma né þrælkun, þá varð að afla þess,
sem með þurfti til að skrimta af vet-
urinn, og slíkt var fullerfitt tækjalítilli
þjóð.
Þeir, sem teknir eru að eldast, og
jafnvel hinir yngri líka, muna þá tíma
þegar kalla mátti, að atvinnulíf legðist
í dá yfir veturinn. Allur þorri manna
gekk atvinnulaus mikinn hluta vetr-
arins og þótti ekki umtalsvert. Því var
tekið sem sjálfsögðu böli líkt og afla-
tregðu eða óþurrkum. Og ekkert var
gert til að hamla gegn slíkum vand-
ræðum, nema þegar bæja- og sveita-
stjórnir pírðu einhverju smávegis í þá
allra bágstöddustu, en með eftirsjá þó.
Þá voru engir atvinnuleysisstyrkir,
enginn stuðningur hins opinbera við
atvinnutækin. Hver varð að bjarga sér
sem best hann gat. Það var því engin
furða, þótt mörgum þyngdi í skapi,
þegar haustmyrkrið færðist yfir, og þá
ekki síst, ef sumarið hafði verið naumt
í útlátum, heyfengur bóndans rýr, afli
sjómannsins lítill, og atvinna verka-
mannsins stopul og pyngjan því létt.
Ef til vill má segja að enn setji að oss
nokkurn ugg þegar veturinn nálgast,
en sem betur fer er sá uggur að nokkru
leyti arfur kynslóðanna og endur-
minning þeirra, sem muna liðinn
tíma. En óttinn er hverfandi hjá því
sem áður var, og oft tilefnislaus eða
lítill. En hverju má þakka slíka gjör-
breytingu? Svarið er miklu marg-
slungnara, en það verði rakið í stuttu
máli. Til þess að losa oss undan nánari
skilgreiningu segjum vér ef til aðeins,
að þetta sé þróun þjóðfélagsins, sem
er að vísu rétt svo langt sem það nær.
En sú þróun á að vísu upptök sín úti í
löndum. Vér höfum aðeins fylgt
straumi tímans eftir því sem föng voru
á, en þó komist lengra á sumum svið-
um, þótt vér séum eftirbátar á öðrum.
Þegar vér bölsótumst út í kerfið, þá
megum vér ekki gleyma því, að kerfið
með öllum sínum göllum, og neita ég
því síst, að þeir eiu margir, á allt um
það drjúgan þátt í að vér getum horft
fram til vetrarins með öðrum huga en
fyrr, þar er komin von en ekki von-
leysi. Veturinn er ekki lengur hinn
dauði tími, þar sem nær allri orku
einstaklingsins er beitt til þess eins að
reyna að hjara á því, sem liðið sumar
veitti honum, og alltaf er skorturinn
við húsdyrnar. Veturinn er líkt og
sumarið orðinn athafnatími, þótt með
öðrum hætti sé í sumum atvinnu-
greinum, allt um myrkur og óblíð
veðrakjör. Það sem hefir valdið þess-
ari breytingu eða réttara sagt byltingu
er aukin tækni og kunnátta. Tæknin
og meðferð hennar hefir breytt þjóð-
félagi voru að verulegu leyti í iðnvætt
þjóðfélag, þar sem unnið er jafnt allt
árið, ef allt fer að líkum. Mér verður
hugsað til þess, sem hinn ágæti maður
Jón Eiríksson skrifaði um viðreisn og
framfarir Islands fyrir meira en
tveimur öldum. Eftir að hann lýsir
eymdarástandi þjóðarinnar, kemst
hann að þeirri niðurstöðu að van-
þekking og skortur á verkkunnáttu
væri íslenzku þjóðinni versti fjöturinn
um fót, og án þess að öðlast verk-
kunnáttu og iðnað, eins og honum var
þá farið, gæti þjóðin aldrei rétt úr
kútnum. Sagan hefir sýnt að Jón sá
þar lengra fram í tímann en bæði
samtíðarmenn hans og ýmsir síðar
gerðu. Án þess að tileinka oss tæknina
stæðum vér enn á miðaldastigi og því
ekki háu. En tæknin er ekki almáttug.
Henni verður að stýra, og þar kemur
mannshöndin og mannshugurinn til
hjálpar. Frumstæðu þjóðfélagi verður
ekki breytt í háþróað tæknisamfélag
án átaka og jafnvel sársauka. Engar
umbætur fást án erfiðis og fórna. Slíkt
hefir gerst meðal vor, vér höfum glat-
að ýmsu, sem missa var í, en hver vildi
samt skipta á samfélagi voru eins og
það er nú, við þjóðfélag liðinna alda,
eða jafnvel mætti segja liðinnar aldar.
Og þótt vér formælum kerfinu hljót-
um vér samt að játa, að það er betra
en óskapnaðurinn. Og þótt margt hafi
breyst, stöndum vér enn andspænis
breytingum og jafnvel atvinnubylt-
ingu fyrr en varir.
Daglega kveður í eyrum vorum
söngurinn um efnahagsvandann. Og
vér vitum, að þar er vandi á ferðum.
Hvarvetna heyrum vér um samdrátt
og ótta um aðsteðjandi atvinnuleysi.
Fólkinu fjölgar örar en atvinnuveg-
irnir geta tekið á móti því, nema eitt-
hvað nýtt komi til. Nauðsyn hefir
knúið til að takmarka framleiðslu
landbúnaðarins. Draga verður úr
sókninni í sjávaraflann, ef fiskimið
vor eiga ekki að verða auð og einskis
nýt fyrr en varir. Og vér hljótum að
sjá, að nú þegar vinnur alltof mikill
hluti þjóðarinnar að óarðbærum
þjónustustörfum, og ef til vill er þess
ekki langt að bíða að framleiðslu-
greinarnar fái ekki risið undir öllu því
bákni, á ég þar ekki aðeins við al-
menna þjónustu, heldur hverskonar
skemmtiiðnað og jafnvel hinar marg-
lofuðu listir. Sú atvinnugrein, sem vér
hljótum því að setja traust vort á er
iðnaðurinn. Eins og fyrir tveimur
öldum verður að kalla hann til hjálp-
ar. Og öll rök hníga í þá átt að vér
hljótum að halla oss að stóriðju í rík-
um mæli. Vér eigum enn nær ótæm-
Framhald á bls. 300.
274 Heimaerbezt