Ægir - 01.08.1907, Blaðsíða 4

12
ÆGIH.
strenginn. Þannig stendur t. d. í bréfl árið
1763 frá hinum volduga kaupmanni, kom-
merceráði Niels Ryberg, til verzlunarráðaneyt-
isins : „Skyldu menn geta hugsað sér nokk-
uð hagkvæmara fyrir Danmörk að þessu leyti
næst á eftir akuryrkjunni og umbótum verk-
smiðjanna, en fiskiveiðarnar ? Skyldi það land,
sem græðir nokkrar miljónir á fiskiveiðunum
úti á reginhafi, hafa átt við betri kjör að búa
frá byrjun en vér? Skyldi ekki stjórnin í
byrjuninni með góðum lögum, er fylgt hefir
verið stranglega, og með styrkveitingu til
þeirra, er tókust á hendur að koma verkun-
um í framkvæmd, og með verðlaunum hafa
komið öilu svo æskilega fram til fulls? Skyldi
ekki verða hægt að selja firnindin öll af sölt-
uðum þorski og síld, ef hún væri ekki sölt-
uð og verkuð á þann hátt, er hingað til hefir
tíðkast, heldur á hinn rétta hátt? Hversu
margar fjölskyldur mega ekki vænta að geta
haft viðurværi sitt af því? Hversu marga
liáseta mætti ekki hafa í förum með því
móti? Hversu mörg söluskilyrði mynduekki
afurðir landsins fá við það?"* 1)
Þessar skoðanir urðu til þess, að nokkrir
hinna helztu kaupmanna í Kaupmannahöfn og
Altóna stofnuðu síldar- og þorskveiða-félag í
Altóna, og fékk það brátt á sig opinbert snið
með sérréttindabréfinu (frá 13. apr. 1767), er
veitti félaginu undanþágu í 10 ár frá öllum
gjöldum, neyzlu- og matvæla-tolli, tolli á veið-
arfærum og salti því er það þyrfti, og þarað
auki 10 ríkisdali að veiðiverðlaunum fyrir
hverja verzlunarlest f}/2 smálest). Höfuðstóil-
inn var 20000 rd. í 200 hlutum.
Þegar félagið um það bil er sérróttinda-
tími þess var nærri því á enda hafði sýnt, að
það naumast gæti staðist samkeppnina við
Embden-félagið, sem var 2 árum yngra, og
Hamborg og Hollendinga, hafði samt sem áð-
ur hin fjárhagslega hreyfing vaxið allmjög.
!) Carl Pontoppidan, Sam). til Handels-Magazin,
1787, s. 36. o. fl.
Hinn 16. október 1770 biður Kristján
konungur liinn sjöundi Ryberg um að hann
láti í ljósi skoðun sína um þau meðöl og
þá aðferð, er öruggasl gæli og bagkvæm-
legast komið til leiðar umbótum á fjár-
hagnum. I sínu langa svari1) bendir liann
sérstaldega á fiskiveiðarnar svo sem eill
liið ágætasta meðal og mælir með að
lialdið verði áfram að greiða uppörfunar-
verðlaun. Skömnru síðar var fjárhags-
nefndin útnefnd og uppástungur hennar
samdi hinn rnesti fjármálaspekingur, sem
Norðurlönd, já máske nokkurt land liefir
átt. Heinricli Cari Schimmelmann greifi;
ræður liann til að norðurhöfin verði betur
notuð með því að efla fiskiveiðarnar, er
ætti að uppörfa með verðlaunum og skyn-
samlegum og hagfeldum ráðum um betri
verkunaraðferðir, því að þeim væri álróta-
vant í Noregi og á íslandi.2) Þessi hreyf-
ing kemst á hæsta stig í frumvarpi Guld-
bergs 1774, þar sem liann leggur lil að
breyta peningum ríkissjóðsins i skip, í
menn, í fisk og fiskinum aftur í peninga,
með því væri sá hagur unninn að á með-
an á breytingunni stæði, lifðu þeir menn
sem fiskuðu, sem væru í förum, sem flyttu
burtu fiskinn, sem seldu hann, — og þareð
Danmörk yrði að hafa lierskipaflota til
verndunar verzluninni, og í þann llota þyrfti
hermenn, þá ætti konungur að verja
100,000 ríkisd, til þess að auka liskiveið-
arnar á höfnum sínum. Þó að konungur
skaðaðist á því, þá gerði það ekkert til.
Hann fer um þetta svofeldum orðum: Því
að »eg, stjórnmálamaðurinn,sé liversu kon-
ungurinn vinnur þetta alt aftur í undir-
sátum, er lifa, geta, uppala, og í tekjum
hans, er aukast af þessum nýju auðsupp-
sprettum«.8) Menn laka eftir því, hversu
D L. M. Nathanson, Udförligere oplysninger.
s) Schovelin, Den danske handels empire,
I, 5. 104 og 139.
“) Sama stað, bls. 137.