Ægir - 01.11.1979, Blaðsíða 26

Dr. Þorkell Helgason, dósent:
Um hagkvæma sókn í
íslenska þorskstofninn
Grein þessi er byggð á erindi, er höfundur hélt á ráðstefnu Raunvísinda-
stofnunar háskólans um “Reiknilíkön á sviði fiskifræðV', er haldin var í
júní 1979.
Inngangur.
Augljóst er, að það sem fiskstofnarnir gefa af
sér, fer mjög eftir þeirri sókn sem beitt er á stofn-
ana. Skilningur fer vaxandi á því, að mjög miklu
máli getur skipt um heildarafkomu útgerðar og þá
þjóðarbúsins, að sóknarmagn sé rétt valið. En hvað
ræður þá því, hver er æskileg eða jafnvel besta sókn
á hverjum tíma?
Þar koma fjölmörg atriði til greina, sem í stórum
dráttum má skipta í tvennt: fiskifræðilega og efna-
hagslega þætti. Til hinna fiskifræðilegu teljast m.a.
stofnstærð og aldurssamsetning stofnsins í upphafi
áætlunartímabilsins, náttúrulegt dánarhlutfall og
nýliðun eða endurnýjun stofnsins.
Áður en efnahagslegu þættirnir eru skilgreindir,
þarf fyrst að ákveða hvert skuli vera markmið fisk-
veiðistefnunnar. Er ætlunin að ftnna það sóknar-
mynstur, sem skilar útgerðarfyrirtækjunum sem
mestum arði eða e.t.v. sjómönnunum bestum kjör-
um, ellegar á að líta á hagsmuni þjóðarbúsins sem
heildar, þ.e.a.s. leita að þeirri sókn sem eykur mestu
við þjóðartekjur bæði í veiði og vinnslu?
Tekjur og útgjöld í útvegi eru metin á nokkuð mis-
munandi vegu eftir því hvert þessara sjónarmiða er
helst haft í huga. En hver sem hagstefnan er, þá er
vandinn sá að leggja heildarmat á tekjur yfir langan
tíma. Fiskstofnum svipar nefnilega til bankainni-
stæðna að því leyti, að unnt er að auka ráðstöfunar-
fé eigandans (væntanlega þjóðarinnar) í bráð með
úttekt, en auðvitað rýrir það afrakstur af innistæð-
unni þegar til lengdar lætur. Væri þessi samlíking
hárnákvæm, væri væntanlega minni ágreiningur
um stjórnun fiskveiða. En málin eru flóknari. Svo
að samlíkingunni sé haldið áfram, má segja, að inni-
stæðan í formi fisks í sjó sé á breytilegum vöxtum.
Þá getur farið svo, að minnsta innistæðan beri hæstu
vextina.
Það er meginniðurstaða þessarar greinar, að þaú
sé þjóðarbúinu í hag að draga verulega úr sókn i
þorskstofninn nú strax og stefna að framtíðar-
sókn sem sé vart yfir 2/3 af núverandi sókn. Hugsan-
legar skekkjur í forsendum fá tæplega raskað þessan
niðurstöðu. Þá er í niðurstöðunni einnig tekið nokk-
urt tillit til félagslegra sjónarmiða.
Hér að framan hefur verið rætt um sókn án þesS
að skilgreina hana nánar. í grein þessari er sókn
mæld í dánarstuðlum (þ.e. dánarhlutföllum) at
völdum fiskveiða. Þessi mælikvarði segir ekkert um
það, hvers konar sókn er um að ræða, segir ekkeri
um t.d. úthald skuttogara af ákveðinni stærð og
gerð. Hann hefur einungis afstæða merkingu. Það
þýðir, að það er aðeins hægt að skoða framtíðarsókn
í ljósi fortíðar, og þó með vissum fyrirvara. Sé til
dæmis komist að þeirri niðurstöðu, að hæfileg sókn
eftir 5 ár sé þriðjungi minni en t.d. sóknin 1977, þa
mætti væntanlega ná þessari sóknarminnkun með
þriðjungs samdrætti alls veiðiúthalds allra skipateg'
unda og á öllum miðum, en varla væri það æskileg'
asta aðferðin til að draga úr sókninni. Minnkuð
sókn myndi breyta samsetningu fiskstofnanna, og
sú breyting hefði eflaust breytta útgerð í för með sér-
Þetta gildir enn frekar, ef tekið er tillit til mismuU'
andi aldursdreifingar báta og togara í fiskveiðiflot3
okkar nú. Grein þessi fjallar því ekki um það, hverO'
ig standa ætti að umræddri minnkun sóknar. Til
þess þyrfti nákvæmari athuganir.
Niðurstöður þær, sem hér hefur verið ýjað að, eru
fengnar með reiknilíkani sem höfundur hefur unni^
að nokkur undanfarin misseri. Er þar reynt að draga
saman í eina mynd þá grundvallarþætti, líffræðileg3
og efnahagslega, sem hér hefur verið drepið a-
Reiknilíkan þetta er í raun fremur einfalt að gefð-
Það er kostur fremur fábrotins reiknilíkans, að for*
senduþættir eru ekki of margir. Þá er engin ofrauu