Ægir - 01.11.1985, Page 28

Bjarni Bragi Jónsson
aðstoðarseðlabankastjóri:
Gengisskráningin og
verðmyndunarkerfi
sjávarútvegsins
Inngangur
Miklar umræður eru nú í gangi
um gengisskráningu krónunnar,
hvort hún sé svo frjálsleg og eðli-
leg sem verða má og fylgi í
nægum mæli þróun gengismála í
umheiminum. Einkum er um
þetta rætt í tengslum við afkomu
sjávarútvegsins og útflutningsat-
vinnuvega almennt. Það hefur
lengi verið eins konar þjóðtrú á
Islandi, að gengi krónunnar fari
eða eigi að fara nánast einvörð-
ungu eftir rekstrarafkomu sjávar-
útvegsins, helsta útflutningsat-
vinnuvegarins og ómissandi
grundvallar þjóðarbúsins. Og nú
gerast menn háværari um, að
gengið sé gefið alveg frjálst til
ákvörðunar á óheftum markaði
og jafnvel látið að því liggja, að
sjávarútvegsaðilar skuli hafa
gjaldeyrisviðskiptin með
höndum og ráða genginu. Þegar
mér er nú boðið að ávarpa virðu-
legt Fiskiþing, þar sem sitja horn-
steinar hinnar hátimbruðu
íslensku þjóðfélagsbyggingar,
hafa ýmsir þegar rætt þessi mál af
viti og skynsemd. Ég get því farið
fljótt yfir ýmsa þætti þeirra með
vísun til annarra eða í vitund þess
að efni máls þeirra sé mönnum
kunnugt. Tími til undirbúningsog
flutnings leyfir ekki mikla grein-
ingu staðreynda eða framlagn-
ingu gagna, og mun ég því leggja
höfuðáherslu á að reifa viðhorf og
skoðanir með almenn þjóðhags-
leg stefnumið fyrir augum og
reyna að fylla í þær eyður, sem
aðrir hafa eftir skilið í myndinni.
Er þar einkum um að ræða sam-
hengi gengisins við önnur hag-
stjórnartæki sem og samhengi
þess við verðmyndunarkerfi sjáv-
arútvegsins, þ.e. ýmist til atriða
út á við eða inn á við frá sjónar-
hóli sjávarútvegsins.
Almennt um gengi gjaldmiöla
Gengi gjaldmiðla er almennt
umreikningshlutfall milli gjald-
miðla, þ.e. peninga mismunandi
þjóðlanda. Það er því í nánum
tengslum við peningagildi í mynd
almenns verðlags, peningaút-
gáfu, tekjumyndun og tekjustig
mismunandi landa. Ut frá því
kom fram sú hugmynd, að gengið
ætti að miðast við kaupmáttar-
jafnvægi milli landa á mæli-
kvarða almenns verðlags þeirra,
og var það lengi viðtekin skoðun.
Mest og að flestra dómi mikil-
vægust notkun gengisins sé þó í
m i 11 iríkjaviðski ptum, þar sem
verð og kostnaður geti hagað sér
öðruvísi en á almennum inn-
lendum vettvangi. Áður en af
þessu yrði dregin sú ályktun, að
meginhlutverk gegnisins sé að
koma á jafnvægi í utanríkisvið-
skiptum, var það viðhorf þó
meiru ráðandi, að fast gengi
skapaði æskilegt öryggi í þeim
viðskiptum, svo og í fjármagns-
viðskiptunum, sem þeim tengjast
á margan hátt. Þar sem það var
skoðun manna, að kaupgjald
væri sveigjanlegt bæði upp og
niður og ásamt verðlagi háð pen-
ingamagni í umferð, sem bæði
væri unnt að hafa stjórn á og lag-
aði sig að nokkru eftir greiðslu-
jöfnuði út á við, töldu menn sér
óhætt að gera gengið að föstum
punkti í hagskipaninni. Þessi
fasta skráning gullgildis þjóð-
mynta myndaði gullfótarkerfið,
sem var við lýði um áratugi fram
að fyrri heimsstyrjöld og reynt var
að endurreisa eftir hana. Síðan
hafa viðhorfin sveifiast ýmislega
milli þeirra tveggja póla, annars
vegar að hafa gengið að föstu
akkeri peninga- og verðkerfis,
hins vegar að hafa það að síbreyti-
legum þætti í verðkerfinu. Valið
þar á milli er háð afstöðu gengis-
ins til annarra hagstjórnartækja
og þar með þeim kostum öðrum,
sem kerfið veitir til þess að skapa
ómissandi staðfestu.
í þeirri nýsköpun hagfræði og
hagstjórnar, sem átti sér stað i
kringum síðari heimsstyrjöld, var
litið á gengið sem eitt nokkurra
meginskauta efnahagsmálanna,
ásamt vöxtum, sköttum, ríkisut-
gjöldum o.fl., svo að ríkisvaldinu
bæri að ákvarða það beint og 1
nánu samhengi við beitingu
hinna tækjanna. Einkaaðilar ættu
640-ÆGIR