Ægir - 01.11.1985, Blaðsíða 29

svo mikið undir því, að samfé-
lagið héldi uppi hagstæðara
almennu umhverfi atvinnurekstr-
ar en dapurleg reynsla var af á
millistríðsárunum, að þeir ættu
enga kröfu á uppboði gjaldeyris.
Stöðugt gengi var þó talið búa yfir
þeim kostum, að komið var upp
fastgengiskerfi, sem aðeins skyldi
hróflað við til þess að ráða bót á
grundvallarmisvægi í utanríkis-
viðskiptum, og var það stutt
gjaldeyrisvarasjóðum og fyrir-
greiðslumöguleikum. Hömlur
mátti leggja á fjármagnshreyfing-
ah en um þær var smám saman
l°sað, svo að fjárstreymið sjálft
gat orðið æ vaxandi þáttur í
ákvörðun gengisins. Þetta kerfi
gaf á heildina litið góða raun,
einkum fyrir lönd með skaplega
stjórn á eftirspurn og verðlagi, en
önnur og þar á meðal okkar þjóð-
félag, urðu að sæta óþægilegum
stökkbreytingum gengis og veru-
^egri spákaupmennsku og röskun
^illi gengisbreytinga. Grundvall-
arveila þessa kerfis var sú, að það
treysti um of á sveigjanleika fram-
^iðslukostnaðar niður á við jafnt
Sem upp á við og það stóðst ekki
araun umbrotatíma og meiri
háttar misvægis á alþjóðlegum
Vettvangi.
A flotgengistímanum, sem við
tók, fyrir alvörur frá 1973, má
Segja að endaskipti hafi verið
höfð á hlutunum. Takmarkaðri
aukningu peningamagns og eftir-
sPurnar hefur verið ætlað að sjá
fyrir staðfestu þjóðarbúsins, eink-
em með hinum öflugri og þróaðri
Pjóðríkjum. En gengið hefur
orðið eitt hinna afstæðu verða í
kerfinu, sem sum stjórnvöld hafa
Svarið af sér að reyna að hafa áhrif
a- Megináhrifavaldar gengisins
eru þá ekki aðeins vöru- og þjón-
tJstuviðskiptin, heldur jafnvel
er>n frekar fjármagnshreyfingarn-
ar' sem á gjaldeyrismörkuðum
nema margföldum fjárhæðum á
við hinar fyrrgreindu. Gengið er
þannig í eiginlegum skilningi
verð á peningum, háð vöxtum og
arði peningalegs fjármagns og
nýmyndun peninga. Gagnstætt
vonum um aukinn stöðugleika
raunhæfs gengis m.v. þarfir utan-
ríkisviðskipta hefur gengi gjald-
miðla tekið geysilegum breyting-
um, gjarnan þvert á þessar þarfir,
svo sem um 60% hækkun dollars
frá 1980 til 1. fjórðungs þessa árs.
Kerfi þetta hefur þannig með
köflum leikið framleiðslustarf-
semina grátt og því ekki einhlítt
að vísa til þess með hag framleið-
enda fyrir augum. Þó er ekki fyrir
að synja, að viðskiptajöfnuður-
inn hafi grundvallargiIdi, sem
verði yfirsterkara um síðir, né
fyrir það að kerfi þetta geti starfað
með mun betri árangri, eftir að
betri samræmingu í hagstefnu
þjóða hefur verið komið á.
Þess ber og að gæta, að með
þessum hugleiðingum erum við
fyrst og fremst að bera okkur
saman við örfá stærstu og sterk-
ustu þjóðríkin með mikla fjár-
magnsuppbyggingu og þróaðan
fjármagns- og gjaldeyrismarkað.
Reynsla þeirra segir okkur því
lítið um það, hvernig okkur
mundi vegna við að líkja eftir
þeim. Flestar þjóðir á áþekku
þroskastigi og við stjórna gengi
sínu með meiri eða minni teng-
ingu við aðra gjaldmiðla, einn
eða fleiri. Fjölþætt og víðfeðm
viðskiptatengsli okkar kalla þó á
mun sjálfstæðari afstöðu en
mörgum þessara þjóða er tamt að
taka, og síst er að lasta, að menn
setji markið hátt.
Hlutverkaskipan hagstjórnar-
tækjanna
Til þess að gera sér Ijósa grein
fyrir stöðu gengisins í hlutverka-
skipan hagstjórnartækja, er
nauðsynlegt að koma orðum að
þeim áhrifaþáttum, sem ráða
mestu um niðurstöðu viðskipta-
jafnaðarins. Þeir þættir flokkast í
tvö meginskilyrði. Annars vegar
er það, að skilið sé rétt á milli
þeirra framleiðsluathafna, sem
borgar sig að framkvæma í land-
inu og hinna sem hagkvæmt
reynist að njóta í formi innflutn-
ings. Þetta er hlutverk gengisins
ásamttollum og öðrum viðskipta-
skilmálum, sem nú eru að miklu
leyti úr sögunni. Hins vegar eru
öll þau skilyrði, sem ráða eyðslu
þjóðarbúsins að tiltölu við tekjur
þess eða framleiðslu. Sé það af
einhverjum ástæðum staðfastur
ásetningur þjóðarinnar að eyða
meiru en hún aflar, verður halli á
viðskiptajöfnuði, hvert svo sem
gengið er. Gerist það jöfnum
höndum með þeim hætti, að flutt
er inn til þess að mæta umfram-
eyðslunni og að innlend eftir-
spurn heldur mannafla og fram-
leiðslutækjum frá útflutnings-
starfseminni. Þessi eftirspurnar-
skilyrði eru miklu flóknari en
gengið er á hinn bóginn. Sé þó
haft í huga, að allir aðilar, sem
eyða umfram efni, einnig hið
opinbera, eru láns þurfi, og að
raunvextir eru kostnaður lána,
þá má telja vextina samnefnara
allra stjórntækja eftirspurnar.
Með nokkurri einföldun má því
segja, að vextir ráði heildarstigi
eftirspurnar, en gengið umfangi
arðsamrar framleiðslu, og þessi
stjórntæki til samans viðskipta-
jöfnuðinum. Hliðstætt því má
enn með ofeinföldun segja, að
gengið ráði útflutningi og vextir
innflutningi.
Hér á landi ríkir skarpur, ef
ekki yfirdrifinn, skilningur á hlut-
verki gengisins í þessu samhengi,
en að sama skapi minni á hlut-
verki stjórnar á eftirspurn, og þá
einkum vaxtanna. Þess gætir þó í
vaxandi mæli í ályktunum at-
ÆGIR — 641