Ægir - 01.11.1985, Blaðsíða 31

hagslegra stjórntækja eins og
veiðigjalda. En af öllum slíkum,
sem til greina koma, hefur nú-
gildandi kvótakerfi ótvíræða yfir-
burði til skynsamlegrar hagnýt-
ingar, án þess að nokkuð sé
dregið úr hinum miklu mats- og
álitamálum þess. Mér virðast
flokkadrættir í þessu efni markast
af æði gegnsæjum eiginhags-
munaviðhorfum. Söknuður
manna yfir, að kerfið veiti ekki
svigrúm fyrri kapp án forsjár, á sér
ekki hagræna réttlætingu. Meg-
ingalli kerfisins felst þó í því, að
með því er sett upp lénskerfi
veiðiréttar, svo aðsamkeppni fær
ekki notiðsín oggrisjun úreltra og
óhæfra flotaeininga er tafin.
Gallar þessir munu koma berlega
í Ijós með vaxandi aldri flotans.
Helst virðist þá mega gera sér
vonir um, að rétturinn til leyfa-
sölu reynist lykillinn að fram-
tíðarþróun yfirtil veiðigjaldakerf-
is, sem hlýtur að vera það, sem
koma skal.
Vibmibanir gengisskráningar
Gengisskráning af hálfu hins
opinbera er jafnan vafin nokkurri
dulúð. Á fastgengistímanum var
rnynt að fá fólk til þess að trúa á
gengið sem eins konar guðgefna
stærð, sem ekki mætti hrófla við,
en við breytilegt gengi er reynt að
forðast að kenna mönnum
nokkra reglu eða formúlu, sem
8eti gefið spákaupmennsku vind
undir vængi. Sumir ganga svo
*angt að segja, að seðlabanka-
menn eigi ekki að tala um gengið,
nema við þá ríkisstjórn, sem þeir
ðjóna og leita samþykkis hjá, og
að sjálfsögðu við Þjóðhagsstofn-
un. Oftertekiðsvotilorðaaðnýtt
gengi sé ákveðið með hliðsjón af
öllum þeim atriðum, sem máli
skipta. Geta þá mismunandi
aðilar haft misjafnar forsendur
fyrir breytingunni, og er efni í
heimildagrúsk og minningarit,
hvað raunverulega hafi ráðið
gjörðum.
Framan af sérstakri íslenskri
gengissögu, sem nær aftur til
1922, var gengið löggjafaratriði
og sérstök gengisnefnd starfaði
um árabil. Á þeim árum urðu
miklarog opinskáar umræður um
gengismálin, hágengi eða lág-
gengi, endurreisn gullgengis eða
stýfingu. Var árferði og afkoma
atvinnuveganna fyrirferðarmikil
í þeim umræðum, sem þó tóku
jafnframt mið af peninga- og
efnahagsmálum í víðu samhengi.
Gengislækkunin 1939, hin fyrsta
sem ég man eftir af útvarpsum-
ræðum um málið, markaðistnán-
ast alfarið af afkomuviðhorfum
sjávarútvegsins, en jafnframt
voru gerðar hliðarráðstafanir í
þágu hinna tekjulægstu, og hafa
þærfylgt stærri gengisbreytingum
síðan eins og skugginn. Hið sama
gilti um gengisfellinguna 1950,
sem eftir á að hyggja er merkust
fyrir að hafa rutt brautina inn á
Ameríkumarkað. Næsta áratug-
inn var rekstrargrundvelli haldið
uppi með vaxandi fjölgengis- og
styrkjakerfi, og beindist næsta
mikla gengislækkunin 1960 að
því að afnema það kerfi og setja í
stað þess almenna jafnvægis-
stjórn samkvæmt skírum og ein-
földum meginreglum, en við það
batnaði hagur ýmissa atvinnu-
greina, sem voru útundan. Upp
úr þessu bötnuðu skilyrði til
afkomumats stórum við skýrslu-
gerð Efnahagsstofnunarinnar,
síðar Þjóðhagsstofnunar, og starf-
semi Verðlagsráðs. Þessi gögn
voru algert grundvallaratriði við
mat á gengislækkunarþörfinni
árin 1967-68, þegar tekjur sjáv-
arútvegsins skertust um nærfellt
helming. Þau miklu áföll leiddu í
Ijós, að vöxtur iðnaðar og þjón-
ustustarfsemi yrði einnigað koma
til skjalanna að fylla þetta skarð,
og var reynt að gera sér nokkra
grein fyrir þeim þætti, jafnframt
því að unnið var að því að renna
fleiri stoðum undiratvinnulífiðog
auka ytra svigrúm með inngöngu
í EFTA og samningum við EB.
Þáttaskil urðu með upptöku
stýrðs flotgengis frá júní 1973.
Síðan hefur gengisaðlögun lengst
af farið fram með hægfara sigi, en
meiri háttargengislækkanirfram-
kvæmdar af illri nauðsyn af
völdum stökkbreytinga kauplags
og verðlags. Með þessu móti er
reynt að sporna við spákaup-
mennsku og jafnvægisröskun og
veita stjórn vaxtamála sem best
færi á að stuðla að því.
Á því skeiði, sem við tók bar
margt til þess, að taka varð fjöl-
þætt tillit til hinna ýmsu þátta
efnahagslífsins í almennasta
skilningi, en ekki einskorða
matið við afkomu sjávarútvegs-
ins. Enginn vegur var að láta
gengisstefnuna löghelga útþenslu
og byggðakapphlaup þessa at-
vinnuvegar sjálfkrafa. Auk þessa
voru afkomureikningar atvinnu-
vega um tíma mjög brenglaðir af
meðferð fjármagnskostnaðar,
sem tók mið af nafnvöxtum
fremur en raunvöxtum. Varð allt
þetta til þess, að þróaðir voru nýir
og víðfeðmari mælikvarðar.
Raungengi krónunnar er mjög
almennur kvarði af slíku tagi, og
raunar tveir þar sem annar miðast
við hlutfallslegt verðlag en hinn
við hlutfalIslegan launakostnað.
Þessir mælikvarðar eru þó of
almennir til beinnar viðmiðunar
um gengisákvörðun. Þeir geta
sveiflast um tugi prósenta eftir
árferði og þar með þoli atvinnu-
veganna, svo að á það þarf að
leggja nánari mælikvarða. Hér
koma til skjalanna svokallaðar
vísitölur gengistilefnis, sem sýna
þróun framleiðslukostnaðar á
afurðaeiningu út frá gefinni skipt-
ingu í launakostnað, annan inn-
ÆGIR-643