Ægir - 01.11.1985, Síða 32

lendan og erlenda kostnað og
meðtilliti til framleiðni ogafurða-
verðs. Þróuð hafa verið gengistil-
efni almennrar útflutningsfram-
leiðslu, sjávarútvegs, iðnaðarút-
flutnings og samkeppnisiðnaðar
á innlendum markaði. í útreikn-
ingum þessum eru ýmis mats-
atriði, sem skoða verður í Ijósi
reynslunnar, og að lyktum er það
þjóðfélagslegt og pólitískt stefnu-
atriði, hvaða gengisstefnu skuli
móta með hliðsjón af þessum og
öðrum atriðum.
Helstu stefnuskilin hafa legið
milli þess að láta gengið fljóta
jafnharðan til þess að jafna hlut
atvinnuveganna á viðeigandi
kvarða eða láta það veita nokkra
viðspyrnu gegn verðbólguundan-
haldinu, ásamt öðrum þáttum,
sem til þess eru fallnir og valdir,
svo sem gert var árið 1981 og
aftur síðustu tvö árin. Helsta
umþóttunin milli viðmiðana varð
með gengislækkuninni í maí
1983, en þá var tekið sérstaklega
ríkt tillit til sjávarútvegsins, er
varð til þess, að raungengið féll í
86 stig m.v. 1978, hið lægsta
síðan 1971. Síðan hefur aðal-
viðmiðun verið við gengið 1983
í stað 1979 áður. Með því gengi
var þó engan veginn leystur allur
vandi sjávarútvegsins, heldur
þvert á móti skilinn eftir verulegur
aðlögunarvandi, sem enginn var
svo vitur að sjá fyrir, hversu til
tækist að greiða úr. Við þann
vanda hefur verið glímt með
kvótakerfinu, skuldbreytingum
og ýmsum sérstökum aðgerðum
á vegum fyrirtækjanna sjálfra og
lánastofnana þeirra. Fleira hefði
þurft að koma til, einkum í þátt-
töku vinnuafls og byggðarmanna
í hverju tilviki, ogörlar nú á skiln-
ingi þess. Hinn harði kjarni
vandans, sem þá stendur eftir,
kemur til uppgjörs og grisjunar í
líkingu við það, sem þegar er um
rætt.
Enginn getur verið þess full-
viss, að stjórnvaldsákvörðun,
hversu vandlega sem hún er
undirbúin, færi mönnum hiðeina
„rétta gengi". Gjarnan er vitnað
til mikils viðskiptahalla þjóðar-
búsins, allt að 5% af þjóðarfram-
leiðslu, til marks um of hátt gengi
krónunnar. Þegar tekið er tillit til
þess, að um 2%-stig þar af svara
til áhrifa alþjóðlegrar verðbólgu
á vaxtagreiðslur og eru þannig
ekki raunverulegur halli, og um
2—3%-stigmá rekjatil umframeft-
irspurnar af rótum fjármála og
peningamála, virðist niðurstaðan
sú, að öðrum verðum og stjórn-
tækjum sé fremur um að kenna.
Ekki hefur vantað á, að gengið
hafi verið lagfært nærri jafnóð-
um, en þeim rekstrargrundvelli
hefur óðara verið spillt á ný.
Þannig hefur verið gefið margfalt
eftir í yfirlýstum gengismörkum
síðustu tveggjaára, illu heilli verð
ég að segja, og í verðbólgumynd-
andi kjarasamningum í júní sl.
voru settar forsendur um 4-5%-
stiga harðari gengiskjör atvinnu-
rekstarins en fólust í viðteknum
gengisviðmiðunum. Betri synda-
kvittun vinnuveitendasamtaka
fyrir gengisstefnu stjórnvalda
getur varla.
Innra verðkerfi sjávarútvegsins
Þegar hugað er nánar að rétt-
lætingu fyrirfrjálsri markaðsverð-
myndun gengisins, beinist at-
hyglin einnig að innra verðkerfi
sjávarútvegsins, ákvörðun fisk-
verðs og meðfram að hlutaskipt-
unum. Fiskverðskerfið má skil-
greina sem tvíhliða, félagslega og
lögverndaða einokunarverð-
myndun með íhlutunarvaldi
ríkisins. Kerfi þetta má gagnrýna
með svipuðum hætti og önnur
einokunarkerfi, annars vegar hve
stirt, ósveigjanlegt og óhag-
kvæmt það er sem tæki til þess að
stýra ráðstöfun hráefnisins og
tryggja gæði þess og nýtingu,
hins vegar hvernig það horfir við
heildarstjórn efnahagsmála. Að
fyrra leytinu tekur kerfið ekki tillit
til þess, að fiskhráefni er mjög
mismikils virði eftir því ástandi,
sem það kemur í að landi, ogeftir
dreifingu þess á vinnslustöðvar
og tíma. Aðeins sveigjanleg
markaðsverðmyndun geturtryggt
hæfilegar hvatningar í þessu efni,
þ.á m. til hæfilegrar sérhæfingar
milli vinnslustöðva. Lögbundið
lágmarksverð um allt land slær
striki yfir staðbundin skilyrði og
mismunandi afstöður veiða og
vinnslu, og þar með eru settar
hömlur við lífsbjargarmögu-
leikum einstakra bygga.
Frá hinu almenna þjóðhags-
lega viðhorfi táknar þessi sér-
stæða pólitíska íhlutun í milliverð
atvinnugreina það, að ríkisvaldið
leggst á sveif með öflum kröfu-
gerðar og verðbólgumyndunar.
Það skapar sjálfu sér lögboðna
skyldu til þess að ná ásættanlegu
lágmarksverði með öðrum
hvorum aðila verðlagsráðs. Póli-
tísk öfl valda því, að oft kemur
fiskverðskrafan fram sem almenn
framskrift á tekjukröfum þjóðfé-
lagsstéttanna að óbreyttum hluta-
skiptum án færis á nánara mati
þeirra rekstrar- og kjaraatriða,
sem máli skipta fyrir hvorn aðila
um sig, útgerð og sjómenn. Með
tvíátta viðmiðunum, við afurða-
verð og tekjur og kostnað í land-
inu, ásamtósveigjanlegum hluta-
skiptum, getur fiskverð og hluta-
tekjur ýmist miðast við hlutdeild
í ábata eða kröfu um lágmarks-
hækkun. Fært út í æsar er þetta
kerfi til þessfalliðaðstillagengis-
ákvörðuninni upp við vegg, sv0
að það verði endahnútur einok-
unarverðmyndunar og mein-
háttar spaði í verðbólguhjólinm
Mér er löngu óskiIjanlegt, a°
ríkisvaldið skuli magna sjálft á sig
644-ÆGIR