Ægir - 01.11.1985, Page 36

Jón Þ. Þór:
Samtíningur frá
árdögum vélbáta-
útgerðar á ísafirði
i
Um síðustu aldamót varð bylt-
ing í íslenskum sjávarútvegi.
Togaraútgerð hófst við Faxaflóa
og haustið 1902 var vél sett í
tveggja smálesta sexæring vestur
á ísafirði. Var það í fyrsta sinn að
vél var sett í íslenskan fiskibát.
Með þessu tvennu: togara- og
vélbátaútgerð, hófst vélaöld í
íslenskum sjávarútvegi. Þar með
sköpuðust forsendur fyrir nýrri
sókn við sjávarsíðuna. Vélknúin
skip gátu sótt fastar og lengra en
gömlu áraskipin og skúturnar og
gátu, erfram liðu stundir, flutt að
landi meiri og betri afla. Hér er
ekki ætlunin að fjalla almennt um
þær breytingar, sem urðu á land-
inu með vélvæðingu flotans,
heldur verða einungis tíndir til
nokkrir fróðleiksmolar frá upp-
hafi vélbátaútgerðar á ísafirði.
II
Sá maður, sem löngum hefur
verið talinn upphafsmaður
íslenskrar vélbátaútgerðar, var
Árni Gíslason formaður, síðar
yfirfiskimatsmaður á ísafirði.
Hann segir frá því í endurminn-
ingum sínum,1 að hann hafi fyrst
kynnst vélbátum um aldamótin,
vestur í Önundarfirði. Þar stund-
uðu Danir kolaveiðar á sumrum
og höfðu til veiðanna „opna
smábáta með litlu mótorvélum."
Voru þeir gerðir út frá stærri vél-
skipum, ekki ósvipað og doríur.
Árni hreifst af þeim mögu-
leikum, sem honum þóttu vélbát-
arnir bjóða upp á, og aldamóta-
árið tók hann að vinna að því
ásamtSophusi J. Nielsen verslun-
arstjóra, að fá vél í sexæringinn
„Stanley", sem þeir áttu í sam-
lögum. Vélina pöntuðu þeir frá
Möllerupverksmiðjunum í Es-
bjerg í Danmörku og kom hún
til ísafjarðar 5. nóvember 1902.
Með vélinni kom unglingspiltur,
J.H. Jessen, og átti hann að setja
hana í bátinn og kenna Árna
meðferð hennar. Vélin, sem var
tveggja hestafla, kostaði ísett900
krónur.
Hinn 25. nóvember var lokið
við að setja vélina í bátinn og var
hann þá reyndur. Fóru eigend-
urnir ásamt nokkrum fleirum frá
ísafirði út í Hnífsdal og aftur til
baka og reyndist hvortveggja,
báturinn og vélin, ágætlega. Um
veturinn reri Árni frá ísafirði og
Bolungarvík og þegar upp var
staðið um vorið hafði hann aflað
vel og vélbáturinn sýnt fram á
ýmsa kosti, er hann hafði umfram
áraskipin. Munaði þar mestu að
hann var ekki eins háður veðrum
og að færri menn þurfti á hann og
einnig, að þegar stutt var róið gat
hann farið tvær eða fleiri ferðir á
meðan áraskipin fóru aðeins
eina.
III
Árni Gíslason segirfrá því, að i
fyrstu hafi margir haft ótrú a
nýjunginni, en það hafi breyster
menn sáu hve vel útgerð „Stan-
leys" gekk. Þegar um sumarið
1903 var tekið að panta vélar í
fleiri báta og var þá ýmist að
smíðaðir voru nýir bátar undir
vélarnar, eða að eldri bátum,
einkum sexæringum, breytt og
vélar settar í þá. Árið 1905 voru,
að sögn Árna, komnar 2-4 hest-
afla vélar í alla sexæringa í Bol-
ungarvík og á ísafirði og 1
Hnífsdal voru bátar komnir með
allt að tíu hestafla vélar.2
Fyrstu tvö árin eftir að vél var
sett í „Stanley", 1903 og 1904,
fjölgaði vélbátum á ísafirði
allhratt, en þó hægar en síðar
varð. Árin 1905 og 1906 varð
fjölgunin mun örari og olli þar
einkum tvennt: góð reynsla at
fyrstu vélbátunum og ekki síður
hitt, að útibú íslandsbanka á Isa-
firði, sem tók til starfa 1904, lán-
aði mun meira til útgerðarinnar
en áður hafði tíðkast.3 Var það |
samræmi við afstöðu bankans til
útgerðar annars staðar á landinu,
og ekki mun það hafa spillt fyrir
ísfirskum útgerðarmönnum að
útibússtjórinn, Helgi Sveinsson,
648-ÆGIR