Tímarit lögfræðinga - 01.12.1985, Qupperneq 12

skipun sérstaks verjanda til þess að annast tiltekna hagsmunagæslu
fyrir sökunaut um stundarsakir, þ.e. við staðfestingu vitnisburðar,
mats- eða skoðunargerðar, er fara skal fram í öðru lögsagnarumdæmi.
Hugtakið verjandi kemur víðar fyrir í þessari rýmri merkingu, þ.e.
tekur einnig til skipaðra réttargæslumanna, sbr. 2. og 3. mgr. 81. gr.,
82., 84., 85., 3. mgr. 86., 87. og 88. gr. oml. Ákvæði 1. mgr. 86. gr. oml.
nær auk þess í meginatriðum til ráðinna talsmanna.
Réttarstaða skipaðs verjanda og skipaðs réttargæslumanns er hin
sama að öllu leyti, eftir því sem við getur átt.4) Einhver munur kann
að vera á réttindum og skyldum, eftir því hvort talsmaður er skipaður
eða ráðinn. Margt er óljóst um réttarstöðu ráðins talsmanns skv. 3.
mgr. 81. gr. oml. Almennt rná telja eðlilegt, að slíkur talsmaður hafi
svipuð réttindi og skyldur sem skipaður talsmaður, enda þarf dómari
að samþykkja ráðningu hans. I reynd er þó líklegt, að opinber skipun
feli í sér ríkari skyldur gagnvart dómstólunum en ráðning talsmanns
svo og meiri réttindi gagnvart hinu opinbera, sbr. 3. mgr. 86. gr. og 2.
og 3. mgr. 87. gr. oml.5)
Þáttur þessi fjallar fyrst og frernst um verjendur í opinberum mál-
um, sbr. 1. gr. oml. Hann tekur þó einnig til verjenda í málum skv.
2. gr. oml., eftir því sem við getur átt. Má þar nefna lögræðissvipting-
armál, sbr. Hrd. XXXIX, bls. 309. Sumar hinar sömu reglur eiga og við
um vörn fyrir aðila í einkarefsimálum, t.d. meiðyrðamálum, þótt lög-
maður stefnda sé sjaldan nefndur verjandi. Sérstakur samanburður
verður þó ekki gerður á opinberum málum og einkarefsimálum að þessu
leyti.
Að lokum má spyrja, hvort rétt sé og eðlilegt að fjalla í tvennu lagi
og sjálfstætt um réttarstöðu sakbornings og réttarstöðu verjanda. Fer
þetta tvennt ekki saman? Nei, því fer fjarri. Skipaðir talsmenn hafa
ýmsar skyldur gagnvart dómstólunum og réttarkerfinu í heild, sem
sakborningar hafa ekki. Sakborningar verða áð sæta margvíslegu harð-
ræði, sem ekki kemur niður á verjendum þeirra, en um takmörk þess
harðræðis og um viðbrögð, ef út af ber, gilda allflóknar réttarreglur.
Verjandi hefur ekki sama rétt til sjálfsbjargarviðleitni fyrir hönd
skjólstæðings síns og sakborningur sjálfur hefur sér til varnar. Á verj-
anda hvílir ríkari sannleiksskylda en á sakborningi, þannig að verjandi
getur átt refsiábyrgð á hættu, ef hann skrökvar. Hins vegar nýtur
verjandi í sumurn efnum meiri réttinda en sökunautur, t.d. til tjáning-
4) Jón A. Ólafsson 1979, 83.
5) Sjá Ragnar Aðalsteinsson 1978, 105; Jónatan Þórmundsson 1984, 207, 213; Johs. Ande-
næs 1962, 70-71; sami 1984, 64.
218